Του Μηνά Χατζησάββα*
Στην εμβληματική «Οικονομική» του ο σπουδαίος Νομπελίστας Οικονομολόγος (κατά τους New York Times ο κορυφαίος ακαδημαϊκός οικονομολόγος του 20ου αιώνα) Paul Samuelson, περιέλαβε το ακόλουθο κείμενο, δείγμα της μη δογματικής προσέγγισής του στην Επιστήμη και αποφυγής της όποιας αντιεπιστημονικής μεροληψίας και ιδεοληψίας. Το άρθρο, επίσης, αποτελεί έναυσμα για την αέναη αναζήτηση της Επιστημονικής αλήθειας για τους φοιτητές και τους μελετητές του βαρυσήμαντου έργου του, το οποίο μελετήθηκε από γενιές και γενιές οικονομολόγων από το 1948 μέχρι σήμερα.
Το άρθρο είχε ως ακολούθως:
«ΔΥΟ ΕΠΕΥΦΗΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ, ΟΧΙ ΟΜΩΣ ΤΡΙΤΗ…
Έχουμε δει ότι οι αγορές έχουν κάποιες σημαντικές ιδιότητες αποτελεσματικότητας. Δεν μπορούμε, όμως, να πούμε ότι ο Καπιταλισμός του laissez-faire εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη ευτυχία στον μεγαλύτερο αριθμό ατόμων.
Ούτε, βέβαια, μπορούμε να πούμε ότι οδηγεί κατ’ ανάγκη στη δικαιότερη δυνατή χρήση των παραγωγικών πόρων.
Γιατί;
Επειδή δεν διαθέτουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια αγοραστική δύναμη.
Ορισμένοι είναι πολύ φτωχοί χωρίς να φταίνε σε τίποτα, ενώ άλλοι είναι πολύ πλούσιοι χωρίς να οφείλουν τα πλούτη τους στις ικανότητές τους.
Επομένως, μπορεί να μοιάζει άδικη η εξίσωση των χρηματικών ψήφων, που αποτελεί το θεμέλιο των ατομικών καμπυλών ζήτησης.
Ένα σύστημα τιμών και αγορών μπορεί να είναι ένα σύστημα στο οποίο ελάχιστοι άνθρωποι κρατούν στα χέρια τους το περισσότερο εισόδημα και τον περισσότερο πλούτο.
Μπορεί να έχουν κληρονομήσει τα πιο σπάνια εδάφη της κοινωνίας ή μπορεί να έχουν κάποια δικαιώματα ευρεσιτεχνίας και πετρελαιοπηγές.
Η οικονομία μπορεί να είναι εξαιρετικά αποτελεσματική αποδίδοντας μεγάλες ποσότητες κανονιών και βουτύρου, από τους περιορισμένους πόρους της, αλλά οι ελάχιστοι πλούσιοι είναι εκείνοι που τρώνε το βούτυρο ή ταΐζουν με αυτό τα σκυλιά τους, ενώ τα κανόνια απλώς προστατεύουν το βούτυρο των πλουσίων.
Μια κοινωνία δεν μπορεί να ζήσει μόνο με αποτελεσματικότητα.
Οι φιλόσοφοι και οι απλοί άνθρωποι ερωτούν:
Αποτελεσματικότητα γιατί;
Και για ποιον;
Μια κοινωνία μπορεί να επιλέξει να μεταβάλει την ισορροπία του laissez-faire για να βελτιώσει τη δικαιοσύνη ή την ισότητα στη διανομή του εισοδήματος και του πλούτου.
Μια κοινωνία μπορεί να θυσιάσει την αποτελεσματικότητα για να βελτιώσει την κοινωνική δικαιοσύνη.
Είναι μια κοινωνία ικανοποιημένη με το αποτέλεσμα όταν απλώς παράγει τη μέγιστη δυνατή ποσότητα ψωμιού;
Ή μήπως οι σύγχρονες κοινωνίες θα πρέπει να πάρουν καρβέλια από τους πλούσιους και να τα δώσουν στους φτωχούς;
Στα ερωτήματα αυτά δεν υπάρχουν ορθές απαντήσεις.
Πρόκειται για κανονιστικά ερωτήματα, στα οποία οι απαντήσεις δίνονται στον πολιτικό στίβο από τους δημοκρατικούς ψηφοφόρους και τους αυταρχικούς σχεδιαστές.
Η θετική οικονομική δεν μπορεί να μας πει ποια βήματα πρέπει να κάνει ένα σύγχρονο κράτος για να βελτιώσει την κοινωνική δικαιοσύνη.
Οι οικονομολόγοι, βέβαια, μπορούν να ρίξουν φως στην αποτελεσματικότητα των διαφόρων κρατικών πολιτικών που επηρεάζουν τη διανομή του εισοδήματος και την κατανάλωση».
Ο Samuelson έθεσε σκληρά ερωτήματα για τις πολιτικές επιλογές που κάνουν οι κοινωνίες ως προς το προϊόν που παράγουν οι οικονομίες τους.
Τα ζητήματα ελευθερίας ή ισότητας των ατόμων τα λύνουν οι πολιτικές επιλογές των κοινωνιών (δημοκρατικών ή αυταρχικών) και όχι οι επιστημονικές θεωρητικές προσεγγίσεις της Οικονομικής, που μελετά την παραγωγή, τη διανομή και την κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών.
Η παραγωγή, στο όριο της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων μιας χώρας, με πλήρη απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών της (Γη, Κεφάλαιο, Εργασία, Επιχειρηματικότητα) και σε συνθήκες χαμηλού και ελεγχόμενου πληθωρισμού είναι αντικείμενο της Οικονομικής.
Όμως, το ποιος τελικά θα καρπωθεί ποιο ποσοστό από το παραχθέν προϊόν, αυτό είναι αντικείμενο της Πολιτικής που επιλέγει δημοκρατικά (ή μη) μια κοινωνία.
Πολιτική επιλογή είναι το αν η μεγιστοποίηση της παραγωγής του προϊόντος μιας κοινωνίας θα γίνεται σε βάρος του υγιούς φυσικού περιβάλλοντός της και η αποφυγή της περιβαλλοντικής μόλυνσης της χώρας.
Το ανωτέρω κείμενο του Samuelson δεν κλείνει μεροληπτικά τα μάτια στις αδυναμίες του Καπιταλιστικού συστήματος να διανείμει δικαίως το προϊόν, παρά δείχνει τον δρόμο στον οποίον πρέπει να κινούνται οι οικονομολόγοι που ενδιαφέρονται για το μέγιστο δυνατό όφελος στον μέγιστο δυνατό αριθμό πολιτών μιας κοινωνίας, αν όχι προς όλους τους πολίτες της.
Συνεπώς, καθήκον όλων των οικονομολόγων είναι να αφουγκράζονται τα μηνύματα και την αγωνία που εκπέμπει η κοινωνία για τη βελτίωση της ζωής των πολιτών.
” Ο Μηνάς Χατζησάββας είναι Αντιδήμαρχος Οικονομικών Υπηρεσιών και Εμπορικών Δραστηριοτήτων του δήμου Καισαριανής
