Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου
Αν. Καθηγητής της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας
Διευθυντής του περιοδικού «Σύναξη»
«Άκου! Μπροστά στον ανθρώπινο πόνο δεν μπορείς να είσαι ουδέτερος» – Πάπας Φραγκίσκος
Η μελέτη του κοινωνικού αναβρασμού, των κινητοποιήσεων και των αναμετρήσεων, που επί δύο χρόνια αναδύονται αδιάκοπα από την αφεγγή υπόθεση των Τεμπών, έχει καίρια σημασία. Χρειάζεται κυριολεκτικά μελέτη τους, καθόσον αφορούν μια δυναμική ιδιαίτερη: Μια πολιτική εγρήγορση στην οποία εξελίσσεται ένα συλλογικό τραύμα, εγρήγορση που πηγάζει από τα σπλάχνα της κοινωνίας υπερβαίνοντας το βεληνεκές των υπαρχόντων κομματικών σχηματισμών.
Η δυναμική αυτή ήδη επισημαίνεται από οξυδερκείς αναλυτές, χωρίς να μπορεί κάποιος αυτή τη στιγμή να προδικάσει την αντοχή της ή να μετρήσει τη συμβολή της σε πολιτικούς αναδασμούς – άμεσα ή μακροχρόνια. Είναι λοιπόν σημαντικό ζητούμενο η μελέτη της, η ψηλάφηση της συνθετότητάς της και η αναγνώριση μιας μεγάλης αλήθειας που συχνά προσπερνιέται, μα τώρα γίνεται προφανής: το ανθρωπολογικό, το κοινωνικό και το πολιτικό δεν υπάρχουν, παρά σε ώσμωση.
Χάριν της μελέτης, λοιπόν, θέλω να παραπέμψω στην εμπειρία και το συλλογικό τραύμα μιας άλλης κοινωνίας, από ένα δυστύχημα που πλησιάζει να συμπληρώσει έντεκα χρόνια, σε άλλη κοινωνική και πολιτισμική συνάφεια• ωστόσο με κάποιες παραμέτρους που θυμίζουν παραμέτρους των Τεμπών. Όταν εκείνη η καταστροφή είχε λάβει χώρα, η είδηση είχε εμφανιστεί και στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, όμως μόνο αργότερα (στο πλαίσιο της ενασχόλησής μου με την ιδιότυπη Κορεατική Θεολογία Μιντζούνγκ, εκδοχή της Θεολογίας της Απελευθέρωσης) μου δόθηκε η δυνατότητα να διαπιστώσω τις εμβληματικές διαστάσεις που έλαβε το δυστύχημα, το τραύμα και η διαχείρισή του, σε τρία πεδία: στην πολιτική (όπου επήλθε αποφασιστική αναδιάταξη του σκηνικού), στην ψυχολογία (με πάλη σε επίπεδο προσώπων και κοινότητας) και στη θεολογία (όπου η Μιντζούνγκ συντάχθηκε με τις οικογένειες των θυμάτων).
Το πρωί της 16ης Απριλίου 2014 βυθίστηκε στα νότια της Νότιας Κορέας το φέριμποτ Sewol, κατά τη διαδρομή του προς το νησί-θέρετρο Ζεζού.
Επέβαιναν 476 άτομα: 33 μέλη πληρώματος και 443 επιβάτες. Στην πλειονότητά τους (325 ψυχές) οι επιβάτες ήταν έφηβοι μαθητές ενός συγκεκριμένου σχολείου, με 14 συνοδούς καθηγητές. Τα θύματα στα παγωμένα νερά έφτασαν τα 304. Με μόλις 172 επιζήσαντες, οι νέοι που χάθηκαν στο ναυάγιο αντιστοιχούν στο 82% των συνολικών θυμάτων.
Η τραγωδία πυροδότησε ποικίλες αντιδράσεις και η αξίωση διερεύνησής της στράφηκε, μέσα από εντάσεις και συγκρούσεις, στις διαφορετικής τάξης ευθύνες του πληρώματος, της πλοιοκτήτριας εταιρείας, των ελεγκτών της πολιτείας και εν τέλει της κυβέρνησης, η οποία εξαρχής προσπάθησε να υποβαθμίσει το γεγονός και να διαφυλάξει τη δημόσια εικόνα της. Το μεν πλήρωμα κατηγορήθηκε ότι εγκατέλειψε το πλοίο πριν φροντίσει για τη διάσωση των επιβατών, οι δε θεσμικοί παράγοντες της ναυσιπλοΐας κατηγορήθηκαν ότι ενέχονταν σε κρίσιμες αβαρίες για χάρη της μεγιστοποίησης του επιχειρηματικού κέρδους, σε συγχορδία με την ευρύτερη κυβερνητική πολιτική. Η εταιρεία είχε αγοράσει το πλοίο ενάμισι έτος πριν από το δυστύχημα. Ήταν σκάφος ήδη 18 ετών. Του έγιναν μετατροπές οι οποίες ανέβασαν το μικτό βάρος φορτίου του από 239 τόνους σε 6.825 τόνους και τον αριθμό επιβαινόντων από 116 σε 956 άτομα. Όλα αυτά μετατόπισαν το κέντρο βάρους του πλοίου. Και έγιναν νομότυπα διότι, υπό τη δεσποτεία νεοφιλελεύθερων επιλογών, η διάρκεια λειτουργίας του πλοίου είχε επεκταθεί από τα 20 στα 30 χρόνια. Από δε τα 33 μέλη του πληρώματος, τα 19 ήταν μερικής και έκτακτης απασχόλησης, του καπετάνιου συμπεριλαμβανομένου. Επιπλέον, οι δύο τελευταίες κυβερνήσεις είχαν εγκαταλείψει τη λειτουργία συστήματος παρακολούθησης καταστροφών.
Οι δυνάμεις που εξαπολύθηκαν αμέσως μετά την καταστροφή είχαν εντυπωσιακά διαφορετικούς και αλληλοσυγκρουόμενους προσανατολισμούς.
Συντηρητικές δυνάμεις που στήριζαν την κυβέρνηση επιδόθηκαν σε λοιδορία των οικογενειών των θυμάτων και μεθόδευσαν τον επηρεασμό της κοινής γνώμης, ώστε οι οικογένειες να αντιμετωπίζονταν ως καιροσκόποι που επεδίωκαν οικονομικά οφέλη. Εχει καταγραφεί λοιπόν η βίωση ενός αβάσταχτου μείγματος ανείπωτης οδύνης, αισθήματος εγκατάλειψης και απελπισίας. Όλα αυτά τα αντιπάλευε, μέσα από πολλές αντιξοότητες, ένα ρεύμα αλληλεγγύης και κρατήματος του θέματος στην επικαιρότητα.
Ενδεικτικά και μόνο σημειώνω τα εξής. Τέσσερις μέρες μετά το δυστύχημα αυτοκτόνησε ο διασωθείς υποδιευθυντής του σχολείου, ο οποίος και είχε διοργανώσει το σχολικό ταξίδι. Το σημείωμα που άφησε έκλεινε με την παράκληση οι στάχτες του να σκορπιστούν στο σημείο του ναυαγίου, ώστε ο ίδιος να είναι στον ουρανό δάσκαλος για τα παιδιά που χάθηκαν. Από την άλλη, στο πολιτικό πεδίο, ο μεν πρωθυπουργός παραιτήθηκε δύο βδομάδες μετά την καταστροφή, αλλά η Πρόεδρος της Δημοκρατίας –και βασικό πρόσωπο στο πολιτικό σύστημα–, Γκέουν-χε Παρκ, αποπέμφθηκε και διώχτηκε για μια σειρά θολών υποθέσεων τρία χρόνια αργότερα: στις 10 Μαρτίου 2017. Η στάση της απέναντι στο δράμα του Sewol συνέβαλε στην αποκαθήλωσή της.
Ήταν μάλιστα η πρώτη φορά που έλαβε χώρα αποπομπή εκλεγμένης/-ου Προέδρου.
Στο μεσοδιάστημα, όσοι κράτησαν την υπόθεση στην επικαιρότητα εξέφρασαν έμπρακτα το περίφημο κορεατικό «χαν» (το αίσθημα αδικίας, αγωνίας και μηδαμινότητας, πικρίας και εσωτερικευμένης οργής). Οι θεολόγοι Μιντζούνγκ δούλεψαν πεισματικά ώστε το «χαν» να εκβάλει σε ειρηνική κι επίμονη αγωνιστικότητα, δηλαδή μην απολήξει ούτε σε καταθλιπτική αδράνεια ούτε σε καταστροφικά ξεσπάσματα. Ο ψυχίατρος Χίε-σιν Τσουνγκ επεσήμανε ότι αυτό το συλλογικό τραύμα υπήρξε ισοβαρές εκείνου από τον εμφύλιο κορεατικό πόλεμο του 1950-53. Δεν είναι τυχαίο ότι κάποιοι από τους στρατευμένους υποστηρικτές της κυβέρνησης (στον πολιτικό, επικοινωνιακό και θρησκευτικό χώρο) σπίλωναν τις οικογένειες και τους αλληλέγγυους και ως… ενεργούμενα του βορειοκορεατικού καθεστώτος!
Λίγες μέρες μετά το δυστύχημα καθιερώθηκε η κίτρινη κονκάρδα με κορδέλα πένθους ως έκφραση αλληλεγγύης. Τον Αύγουστο του 2014 ο Πάπας Φραγκίσκος επισκέφθηκε την Κορέα (οι Καθολικοί της χώρας ανέρχονται στο 11% του πληθυσμού της) και φόρεσε την κίτρινη κονκάρδα. Κάποιος τότε τον πλησίασε και του είπε: «Πρέπει να την αφαιρέσετε. Οφείλετε να είσαστε ουδέτερος». Και ο Φραγκίσκος απάντησε: «Ακου! Μπροστά στον ανθρώπινο πόνο δεν μπορείς να είσαι ουδέτερος».
ΥΓ 1. Για την θεολογία Μιντζούνγκ βλ. το βιβλίο μου “Υποτέλεια, ιεραποστολή και Θεολογία της Απελευθέρωσης στην Άπω Ανατολή” (εκδ. Red n’ Noir, Αθήνα 2023).
ΥΓ 2. Η κορεάτικη ζωγραφιά του ναυαγίου ελήφθη από το: https://www.instagram.com/koreaarchive/p/CNut49aj3OQ/…
Δημοσιεύτηκε στο: https://www.efsyn.gr/nisides/465429_syllogiko–trayma–kai–koinoniki–egrigorsi
