Η αποτυχημένη απόπειρα της ελληνικής κυβέρνησης να προωθήσει την ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης μέσω θεσμών όπως τα voucher δεν αποτελεί απόφαση της στιγμής. Εντάσσεται σε ένα καλά οργανωμένο σχέδιο που εφαρμόζεται διεθνώς όταν ο πληθυσμός μιας χώρας βρίσκεται αντιμέτωπος με πανδημίες, χρεοκοπίες και ακραία φυσικά φαινόμενα.
«Ο τυφώνας Κατρίνα ήταν ό,τι καλύτερο έχει συμβεί στο εκπαιδευτικό σύστημα της Νέας Ορλεάνης»
Άρνε Ντάνκαν, πρώην υπουργός Παιδείας των ΗΠΑ
Στις 5 Δεκεμβρίου του 2005, λίγους μήνες μετά το πέρασμα του τυφώνα Κατρίνα από τη Νέα Ορλεάνη, ο οικονομολόγος Μίλτον Φρίντμαν έγραψε στη Wall Street Journal ένα κείμενο με τίτλο «Η υπόσχεση των vouchers». Ήταν το κύκνειο άσμα του ανθρώπου που απέκτησε τον τίτλο του «πατέρα του νεοφιλελευθερισμού» μετά τη συνεργασία του με τον δικτάτορα Πινοσέτ το 1973. Στο κείμενο (το οποίο ενέπνευσε τη Ναόμι Κλάιν να γράψει το «Δόγμα του Σοκ») εξηγούσε ότι καθώς «σχεδόν όλα τα σχολεία της Νέας Ορλεάνης έχουν καταστραφεί… είναι μια μοναδική ευκαιρία να αναμορφώσουμε δραστικά το σύστημα εκπαίδευσης». H εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που πρότεινε ήταν φυσικά η παροχή voucher στους μαθητές, οι οποίοι θα μπορούσαν να επιλέξουν οποιοδήποτε ιδιωτικό σχολείο επιθυμούσαν.
Ο Φρίντμαν, βέβαια, είχε έρθει δεύτερος και καταϊδρωμένος. Μόλις 15 ημέρες μετά την καταστροφή της Νέας Ορλεάνης, η Ρεπουμπλικανική Επιτροπή Μελετών (RSC), μια πανίσχυρη ομάδα μελών του Κογκρέσου, είχε καταθέσει πακέτο περίπου 30 προτάσεων για το άνοιγμα της οικονομίας της Νέας Ορλεάνης στην αγορά, συμπεριλαμβανομένων φυσικά και των vouchers. Επικεφαλής της επιτροπής ήταν ο Μάικ Πενς, σημερινός αντιπρόεδρος των ΗΠΑ.
Το πρόγραμμα των vouchers συνοδεύτηκε από την ενίσχυση των περίφημων charter schools, ιδιωτικών σχολείων που χρηματοδοτούνται από το κράτος χωρίς να υπόκεινται σε δημόσιο έλεγχο και τα οποία εισήγαγε στο εκπαιδευτικό σύστημα ο Μπιλ Κλίντον. Έτσι, μέσα σε έναν χρόνο η Νέα Ορλεάνη βρέθηκε με ένα από τα πιο ιδιωτικοποιημένα συστήματα εκπαίδευσης στον κόσμο.
Από τα 123 δημόσια σχολεία που διέθετε πριν από τον τυφώνα, επιβίωσαν μόνο τέσσερα, με αποτέλεσμα να απολυθούν περίπου 4.700 δάσκαλοι και καθηγητές. Ελάχιστοι από αυτούς προσελήφθησαν από ιδιωτικά σχολεία, με αισθητά χαμηλότερους μισθούς και αφού αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από τα συνδικάτα στα οποία συμμετείχαν. Αρκετά από τα ιδιωτικά σχολεία που άνοιξαν το 2006 στη Νέα Ορλεάνη δεν είχαν βιβλία και θρανία, συχνά διέθεταν περισσότερους φύλακες απ’ ό,τι καθηγητές, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις αρνούνταν να δεχτούν φτωχούς μαθητές ή παιδιά με αναπηρίες, τα οποία υποτίθεται ότι θα χαλούσαν την εικόνα και τις γενικές επιδόσεις του σχολείου.
Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά. Πρόσφατη έρευνα, που παρουσίασε το δημόσιο ραδιόφωνο NPR των ΗΠΑ, αποδείκνυε ότι οι μαθητές που ακολούθησαν το σύστημα των vouchers σημείωσαν σημαντική μείωση στις επιδόσεις τους.
Το μοντέλο της Νέας Ορλεάνης εφαρμόστηκε και στην Αϊτή ύστερα από τον καταστροφικό σεισμό του 2010, που άφησε πίσω του 300.000 νεκρούς, εκατομμύρια άστεγους και επιδημία χολέρας. Διεθνείς οργανισμοί μοιράστηκαν τους υπό ιδιωτικοποίηση τομείς της οικονομίας, όπως οι αρχηγοί της μαφίας μοίραζαν τα καζίνα και τους οίκους ανοχής της προεπαναστατικής Κούβας στην ταινία «Ο Νονός». Η Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (IDB) ανέλαβε την εκπαίδευση και τα δίκτυα ύδρευσης, η Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID) τη βιομηχανική παραγωγή, η Παγκόσμια Τράπεζα τις τηλεπικοινωνίες κ.ο.κ. Οπως προκύπτει από τηλεγραφήματα του Wikileaks, τη γενική εποπτεία των ιδιωτικοποιήσεων είχε η αμερικανική πρεσβεία στο Πορτ-ο-Πρενς, η οποία λειτουργούσε με όρους «Πιουριφόι» – του πανίσχυρου Αμερικανού πρέσβη στην Αθήνα της δεκαετίας του 1950.
H IDB παρουσίασε σχέδιο πλήρους ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης μέσω vouchers, το οποίο θα στοίχιζε στο κράτος 700 εκατ. δολάρια τον χρόνο, δηλαδή επτά φορές περισσότερο από τα 100 εκατ. δολάρια που έδινε για τη δημόσια εκπαίδευση. Στην ερώτηση μάλιστα «πού θα βρίσκονταν αυτά τα χρήματα» ο εκπρόσωπος της IDB στην Αϊτή, Αγκουστίν Αγκέρε, εξηγούσε ότι θα βρεθούν «πολλοί ηθοποιοί του Χόλιγουντ που θα θελήσουν να συνεισφέρουν»!
Το δόγμα του σοκ και η ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης μέσω vouchers επανήλθε αρκετές φορές στις ΗΠΑ με αφορμή κάποια φυσική ή οικονομική καταστροφή. Τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα ήταν το Ντιτρόιτ μετά τη χρεοκοπία του 2013 αλλά και το Πουέρτο Ρίκο ύστερα από το πέρασμα του τυφώνα Μαρία το 2017. Στη δεύτερη περίπτωση ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε τη μετατροπή 800 δημόσιων σχολείων σε charter schools.
Στις ΗΠΑ βέβαια τα vouchers δεν εξυπηρετούν απλώς τον πλουτισμό ορισμένων επιχειρηματιών, αλλά και πολιτικές σκοπιμότητες. Αρκετές πολιτείες επιχειρούν να ενισχύσουν τα θρησκευτικά σχολεία, τα οποία βάσει του αμερικανικού συντάγματος απαγορεύεται να χρηματοδοτούνται από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Με το πρόσχημα όμως ότι τα λεφτά δεν τα προσφέρει απευθείας το κράτος αλλά οι ίδιοι οι πολίτες, αρκετοί κυβερνήτες ενισχύουν από το «παράθυρο» σχολεία που αρνούνται να διδάξουν ακόμη και τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου. Τα χρήματα των Αμερικανών φορολογουμένων, δηλαδή, καταλήγουν μέσω vouchers στους «μεντρεσέδες» του χριστιανισμού, όπου διδάσκονται ορισμένες από τις πιο σκοταδιστικές θεωρίες που έχει γνωρίσει η Αμερική τους τελευταίους αιώνες.
Προφανώς ο Ντόναλντ Τραμπ δεν θα μπορούσε να χάσει τη μοναδική ευκαιρία που του προσφέρει το σοκ της πανδημίας του κορονοϊού για να μεταφέρει χρήματα των δημόσιων σχολείων σε vouchers και charter schools. Ένα μεγάλο τμήμα (ίσως το μεγαλύτερο) από τα 30,7 δισεκατομμύρια δολάρια της έκτακτης ενίσχυσης για την εκπαίδευση θα καταλήξουν στον ιδιωτικό τομέα.
Κανένας φυσικά δεν θα περίμενε κάτι διαφορετικό από τον άνθρωπο που έστειλε στο twitter την ακατάληπτη λέξη «covfefe», όπως μεταφράζεται δηλαδή το «σκοιλ ελικικού» στη διεθνή γλώσσα της αριστείας και του καπιταλισμού.
Άρης Χατζηστεφάνου | Εφημερίδα των Συντακτών 25/04/2020
