Συμπληρώνονται κατά το 2024 τριάντα χρόνια από την ημέρα που ο ιστορικός Αλέξανδρος Ι. Δεσποτόπουλος, αιφνιδίασε την επιστημονική κοινότητα της χώρας αρνούμενος να δεχτεί το Αριστείο Ιστορικών και Κοινωνικών Επιστηµών της Ακαδημίας Αθηνών, για να µην υπάρξει ούτε η ελάχιστη υπόνοια ότι η βράβευσή του προέρχεται από εύνοια, λόγω της συγγενικής του σχέσης µε τον ακαδημαϊκό Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο.
Στην επιστολή του προς την Ακαδημία, χαρακτηριστική του ήθους ενός Ίωνα ευπατρίδη, ο καθηγητής Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος γράφει:
Απευθύνω θερμότατες ευχαριστίες προς τον ακαδημαϊκό κ. Ιωάννην Πεσμαζόγλου για την πρότασή του να μου απονεμηθεί από την Ακαδημία το Αριστείο Ιστορικών και Κοινωνικών Επιστημών ως αναγνώριση της συμβολής μου, κατά την τελευταία τετραετία και ήδη επί ολόκληρη τεσσαρακονταετία, στην παραγωγή του επιστημονικού κλάδου «Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος».
Δεν μου είναι δυνατόν να διαφωνήσω με τις εκτιμήσεις του κ. ακαδημαϊκού για την επιστημονική αξία του έργου μου. Αλλά, φοβούμαι, αν γίνει δεκτή η πρότασή του, μήπως υπάρξει και η ελαχίστη υπόνοια, ότι η απονομή του Αριστείου ενέχει εύνοια προς το πρόσωπό μου, προερχόμενη από συναδελφική αλληλεγγύη των κυρίων ακαδημαϊκών προς τον αδελφό μου ακαδημαϊκό Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο. Για τον λόγο αυτό άλλωστε και δεν υπέβαλα υποψηφιότητα.
Παρακαλώ την Ακαδημία, να μην αγνοήσει την ιδιαίτερη αυτή άποψη της απονομής του Αριστείου. Όσο και αν θα ήταν για μένα μεγάλη τιμή να μου απονεμηθεί το Αριστείο Ιστορικών και Κοινωνικών Επιστημών, εμμένω στην επισήμανση της ανάγκης να αποτραπεί κάθε υπόνοια ευνοιοκρατίας εις βάρος και της ηθικής ευαισθησίας μου, αλλά ίσως και του γοήτρου της Ακαδημίας.
Η επιστολή του Αλεξ. Δεσποτόπουλου αποτελεί ένα ηχηρό ράπισμα για όσους επιδιώκουν την καταξίωση και την αναγνώριση με χαριστικές πράξεις.
Αλλά ποιος είναι ο καθηγητής Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος που με παράδειγμα του δίδαξε αξιοπρέπεια, ήθος και ανθρωπιά;
Ο Αλεξ. Δεσποτόπουλος, δίδυμος αδελφός του ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου, γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 8 Φεβρουαρίου του 1913. Τα πρώτα του γράμματα έμαθε στο Κιουπεντζόγλειο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειράς του και μετά το 1922 μαθήτευσε στο 3ο Ελληνικό Σχολείο πρώτα και στο 15ο Ελληνικό Σχολείο έπειτα. Στη συνέχεια τελείωσε με «Άριστα» το περίφημο Α’ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, στην Πλάκα. Σπούδασε το 1928 στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έπειτα στη Φιλοσοφική Σχολή του ίδιου Πανεπιστημίου. Το 1954 έγινε διδάκτορας της Φιλοσοφικής και το 1979 τακτικός καθηγητής της Πολιτικής Ιστορίας της Νεωτέρας Ελλάδος στην Πάντειο Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών (σημερινό Πάντειο Πανεπιστήμιο).
Στον πόλεμο του 1940 υπηρέτησε ως έφεδρος υπολοχαγός του Πεζικού και μετά την κατάρρευση του Μετώπου οδήγησε συντεταγμένη τη διμοιρία του έως την Πελοπόννησο και πέτυχε έτσι να διασώσει τη ζωή πολλών συστρατιωτών του. Πήρε μέρος στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης και είχε τη φοβερή περιπέτεια να συλληφθεί στις 30 Απριλίου 1944 από τα γερμανόδουλα Τάγματα Ασφαλείας και να κρατηθεί στο στρατόπεδό τους.
Στο ενεργητικό του Σμυρναίου καθηγητή προσγράφεται, επίσης, η συμβολή του στην κατάργηση της απαισίας μνήμης στρατοπέδων της Μακρονήσου, που φιλοξένησαν πολλούς πατριώτες τα μεταμφυλιακά χρόνια.
Κυριότερα έργα του είναι: Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας και η Απελευθέρωση της Ελλάδος (1854), Η Ελλάς επί Καποδίστρια (1957), Η Απόφασις περί της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 (1965), Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος (τχ. Α΄, 1979), La Guerre Creco-italienne et Greco allemante (28 Octobre 1940 – 31 Mai 1941).
Aπό το 1970 ως το 1979 ο Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος υπήρξε συνεργάτης στην έκδοση της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών και συνέγραψε τις εισαγωγές των δέκα από τους 16 τόμους της και πολλά κεφάλαιά της.
