“O καθορισμός της καινούργιας φτώχειας απαιτεί τον καθορισμό του καινούργιου πλούτου. Η κυρίαρχη κοινωνία διαδίδει μία εικόνα σύμφωνα με την οποία εξελίχθηκε (από μόνη της και μέσα από τις αποδεκτές πιέσεις του ρεφορμισμού) από οικονομία κέρδους σε οικονομία αναγκών. Σε αυτήν την εικόνα πρέπει να αντιπαραθέσουμε μία οικονομία της επιθυμίας.”
Αυτά υποστήριζαν οι «Καταστασιακοί» δύο χρόνια «πριν σκάσει» ο Μάης του 68. Ένα κίνημα που «άλλαξε πολλά» παλεύοντας στις δίνες της ουτοπίας. Σε μια πιο προσεκτική ανάγνωση όμως, οι εν λόγω ουτοπικές επισημάνσεις δείχνουν ότι ουσιαστικά το μόνο που έχει αλλάξει, από τότε που γράφονταν αυτές οι σκέψεις, είναι απλώς η επιβολή του τρόπου θέασης της καθημερινότητας. Δηλαδή η επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης θεσμών, αξιών και αναγκών. Σύμφωνα με τον πιο δόκιμο ορισμό «Οικονομία είναι η επιστήμη που εξετάζει πώς τα άτομα αντιμετωπίζουν το γεγονός ότι οι επιθυμίες τους είναι περισσότερες από τους περιορισμένους πόρους, που είναι διαθέσιμοι για να παραχθούν τα αγαθά με τα οποία θα ικανοποιήσουν αυτές τις επιθυμίες». Στο μνημειώδες έργο του, “ο Πλούτος των Εθνών”, ο Άνταμ Σμιθ επιχειρεί να προσδιορίσει αυτό που σήμερα ονομάζουμε «οικονομικό φιλελευθερισμό» με το ακόλουθο παράδειγμα: «Δεν προσδοκούμε, λέει, πως θα γευματίσουμε χάρη στην καλοσύνη του φούρναρη, του χασάπη και του ζυθοποιού, αλλά χάρη στο γεγονός πως νοιάζονται για το προσωπικό τους συμφέρον. Η καλοσύνη είναι η διαμέσου της αγοράς επιδίωξη του προσωπικού συμφέροντος, διότι οι άνθρωποι είναι τίμιοι μόνο όταν η τιμιότητα, τους φέρνει κέρδος, μεγιστοποιεί την ατομική ιδιωφέλεια».
Μετά την δεκαετή οικονομική κρίση και τα δεινά που έφερε στους πολίτες, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών νόμισε ότι θα ξαναγυρίσει στην εποχή, που χωρίς ενοχές έδεναν τους σκύλους με λουκάνικα. Βέβαια δεν φταίνε αυτοί, κάποιοι τους έριξαν το δόλωμα και τσίμπησαν. Σε μια εποχή όμως που και οι τσιπούρες που το έσκασαν από τα εκτροφεία έχουν «ξεψαρώσει», εμείς παραμένουμε εξαρτημένοι από τα δολώματα. Η ιστορία κάνει κύκλους και αυτή τη φορά δεν επιστρέφει απλώς σαν φάρσα αλλά κατάμουτρα μας βγάζει την γλώσσα. Η ακρίβεια στην καθημερινότητα μας αδειάζει το εισόδημα των νοικοκυριών στη καλύτερη περίπτωση μέσα στο πρώτο δεκαπενθήμερο. Ο λογαριασμός του ηλεκτρικού ρεύματος προκαλεί …ηλεκτροσόκ… Η κυβέρνηση δείχνει ανήμπορη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτή την κατάσταση ενώ η αντιπολίτευση… απλώς δεν υπάρχει!
Οι ρομαντικές σκέψεις των «Καταστασιακών» γίνονται και πάλι επίκαιρες. Με μια ουσιαστική διαφορά. Τότε υπήρξε ένα πνευματικό υπόβαθρο που κατάφερε να τροφοδοτήσει μια γενιά με ελπίδα και οράματα. Κατάφερε να δημιουργήσει μια νέα γενιά διανοούμενων. Οι αναρχικοί ήταν κοφτερά και διαβασμένα μυαλά. Ήταν ποιητές και όχι τούβλα. (Είχαμε και εδώ κάποτε τέτοιους). Σήμερα αυτά τα στοιχεία δεν υπάρχουν και οι άνθρωποι του πνεύματος βουλιάζουν στον έλος του συμβιβασμού τους. Και δυστυχώς οι προοπτικές δεν είναι ευοίωνες…
Ο πολιτικός φιλόσοφος Μίκαελ Σαντέλ στο βιβλίο του “Τί δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα”, εκδόσεις Πόλις, 2016, θέτει μια σειρά ερωτημάτων: Είναι όλα για πούλημα, υπάρχουν ηθικά όρια στην αγορά ή η οικονομική επιστήμη είναι από τις ιδρυτικές της αρχές ανήθικη; Το τελευταίο ερώτημα είναι το πιο κρίσιμο και το οποίο ο Σαντέλ το αφήνει μάλλον αναπάντητο, διότι αρκείται σε μια παράθεση παραδειγμάτων αγοραιοποίησης κοινωνικών σχέσεων και πρακτικών και σε μια έκκληση για μια ηθική οικονομία. Όταν αναφέρεται στις αρχές που στηρίζεται η νεοκλασσική φιλελεύθερη οικονομική επιστήμη, σημειώνει «Οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους μόνο ατομιστές, για το λόγο αυτό και για να μην οδηγηθούν σε ένα πόλεμο όλων εναντίον όλων πρέπει ως ορθολογικοί ατομιστές να υπογράψουν μεταξύ τους, σύμφωνα με έναν από τους ιδρυτές της οικονομικής επιστήμης, τον Άνταμ Σμιθ, ένα κοινωνικό συμβόλαιο με βάση το οποίο η αγορά και ο νόμος θα ρυθμίζουν ειρηνικά το προσωπικό τους συμφέρον, το οποίο ταυτίζεται με την απεριόριστη ικανοποίηση των επιθυμιών τους σε αγαθά. Ο άνθρωπος λοιπόν είναι ένας homo economicus, και η απληστία, η επιδίωξη του προσωπικού συμφέροντος, είναι αρετή γιατί δημιουργεί πλούτο, όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά και για τους άλλους μέσω της αύξησης των κερδών και της συνακόλουθης αύξησης της απασχόλησης και των εισοδημάτων. Ο εγωισμός, το ορθολογικά υπολογισμένο ατομικό συμφέρον είναι αλτρουισμός, προσφέρει θέσεις εργασίας στους άλλους, γι’ αυτό φερθείτε άπληστα όσο θέλετε χωρίς ενοχή. Η μοναδική μορφή κοινωνικοποίησης για τον οικονομικό άνθρωπο κι ακόμα περισσότερο για έναν φιλελεύθερο, είναι η αγορά, που διαμέσου αυτής το άτομο πουλάει και αγοράζει τα πάντα (οικονομικός φιλελευθερισμός), ο οποίος βέβαια απαιτεί κι ένα ανάλογο πολιτισμικό περιβάλλον (πολιτισμικός φιλελευθερισμός), το δικαίωμα δηλαδή κάθε ατόμου, χωρίς φραγμούς και όρια, να βάζει τους δικούς του κανόνες και στόχους, να έχει το δικό του στυλ ζωής. Το υποκείμενο αυτής της κοινωνίας είναι το αυτοαναφορικό άτομο που χαρακτηρίζεται από την καταναλωτική μανία και την επιδίωξη ισχύος, στοιχεία που οδηγούν σε έναν μηδενισμό, σε ένα οντολογικό μηδέν».
Καλό αποκαλόκαιρο!
