Πόσα και πόσα χρόνια, πόσες και πόσες αναμνήσεις. Αυτά σκέφτομαι σέρνοντας από το ένα μέρος στο άλλο μια παλιά βαλίτσα. Τη βαλίτσα της μνήμης. Με θησαυρούς μέσα. Προσωπικούς θησαυρούς. Και όμως όταν η βαλίτσα με το όνομα «Καισαριανή» ανοίξει, από μέσα της θα ξεχυθούν τα σπαράγματα και οι κατατρεγμοί των προσφύγων, τα γλέντια στα κουτούκια και στις γειτονιές, η σκόνη και η λάσπη των χωματόδρομων, οι ήχοι του Χαράματος, η μυρωδιά των κήπων και του βασιλικού, οι ηλικιωμένοι που αναπολώντας συνεχίζουν και οι νέοι που ζούνε την Καισαριανή των πολυκατοικιών και των διαμερισμάτων, κάποιες κόκκινες κηλίδες που ξεκινάνε από τον τοίχο του Σκοπευτηρίου και χρωματίζουν την πόλη, η αίσθηση ενός συνοικισμού που μεγάλωσε απότομα αλλά δεν έχασε τη ζεστασιά και τη φιλοξενία του.
H βαλίτσα αυτή επιμένει να συντηρεί μια μεγάλη μικρή Ιστορία σε τέτοιες δύσκολες εποχές, όπου πρέπει να βρεθούν ισχυρά ερείσματα για να κρατηθεί ο άνθρωπος, να νιώσει ότι μπορεί να ακουμπήσει η ψυχή του σε ένα παράδειγμα, να μάθει ή να θυμηθεί την ιστορική του παράδοση…
Τις Κυριακές στο ποδόσφαιρο με το τρανζιστοράκι στις αυλές και το μωσαϊκό με Δομάζο, Σιδέρη, Μίμη Παπαϊωάννου ή και στο γήπεδο Εθνικός Αστέρας, Νήαρ Ηστ, αλλά και Ενωση και Φωστήρας. Και το μεγάλο παιγνίδι και με πόση λαχτάρα περιμέναμε να ακούσουμε την περιγραφή από το ραδιόφωνο. Γεωργίου, Φώσκολος, Λογοθέτης κι αργότερα από την τηλεόραση: Διακογιάννης, Φουντουκίδης, Κατσαρός. Και μαζί με το ποδόσφαιρο στις αλάνες και στο γήπεδο η Καισαριανή έγινε αθλητομάνα. Κάθε Κυριακή από το πρωί στο γήπεδο με τον Ρούλη, τον Τακού, τον Στέλιο τον Σάμαλι, τον Αντωνάκη, τον Γιώργο τον λατέρνα και σουβλάκι και σάμαλι… αναπνέαμε τον αέρα της Καισαριανής.
Στο ραδιόφωνο κρυφά και προσεχτικά, σχεδόν παράνομα κοντά στους μεγάλους και εμείς, Ντόιτσε Βέλε, το σήμα του Μίκη, ενορχηστρωμένο νομίζω από τον Μαρκόπουλο. Επίσης «εδώ Λονδίνο», «Παρίσι» με τη Δεμίρη, «Μόσχα», «Φωνή της αλήθειας»… Οι εφημερίδες απαγορευμένες. Ούτε λόγος για «Ριζοσπάστη» και «Αυγή». Οι αριστεροί και κεντροαριστεροί διάβαζαν «Τα Νέα», οι κεντρώοι «Βήμα», οι δημοκράτες δεξιοί «Βραδυνή». Οι χουντικοί αγόραζαν τον «Ελεύθερο Κόσμο» του Σάββα Κωσταντόπουλου. Προσπαθούσαν να βρουν κάτω από τις γραμμές το σχόλιο, τον υπαινιγμό. Μια μορφή μοντάζ αποκαλύπτει το πολιτικό τοπίο χωρίς να το περιγράφει. Οι υπόλοιποι, οι αδιάφοροι, οι «κοιτάζω τη δουλειά μου», οι «στα γήπεδα η Ελλάδα αναστενάζει», οι «μπιλιάρδο και πρέφα στο καφενείο με τον Ενωματάρχη», οι «καλέ μου άνθρωπε κυρ Παντελή» θα προσανατολίζονταν αναλόγως με το φύσημα του (εξουσιαστικού) ανέμου.
Ναι, αυτός είναι ο τόπος μας. Ο τόπος που πλανώνται τα όνειρά μας και δημιουργούνται οι μύθοι μας, ο τόπος, δηλαδή, που μας αποπλανεί, μας παραπλανεί και μας περιπλανεί. Ο ξεριζωμός, η προσφυγιά, η εγκατάσταση, ο Μεσοπόλεμος, το ‘40, η Κατοχή, η Αντίσταση, το κίνημα του Δεκέμβρη, τα πρώτα βασανιστικά μεταπολεμικά χρόνια, η δικτατορία της 21ης Απρίλη, η αποκατάσταση της Δημοκρατίας αποτελούν βιώματα των ανθρώπων της ιστορικής αυτής πόλης. Συνδέονται με την ιστορία και φυσιογνωμία της, την ιστορία που πλανάται παντού και βρίσκεται στο κάθε κομμάτι της.
Κάπως έτσι εικονογραφείται το πρόσωπο της Καισαριανής. Ενα ταλαιπωρημένο αλλά περήφανο και λαμπερό πρόσωπο. Ο κυνηγημένος πρόσφυγας της Μικράς Ασίας είναι το ίδιο πρόσωπο με τον κυνηγημένο της μεταξικής δικτατορίας, της Κατοχής, τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, είναι το ίδιο πρόσωπο με τον αριστερό του εμφυλίου πολέμου, είναι το ίδιο πρόσωπο με τον εξόριστο και τον δεσμώτη της μετεμφυλιακής εποχής, είναι το ίδιο πρόσωπο με τον αγωνιστή της ύστερης και της σημερινής περιόδου.
Σε αυτή την περιοχή στα πόδια του Υμηττού έλαχε να ζήσουν οι πρόσφυγες και να φτιάξουν τον συνοικισμό τους. Αυτή η περιοχή είχε, όμως, προηγούμενη ζωή, από τους προϊστορικούς χρόνους. Σύμφωνα με τον Καμπούρογλου (1959), ολόκληρο το αθηναϊκό παρελθόν βρίσκεται σε σμικρογραφία στην Καισαριανή, της οποίας η ιστορία ξεκινά από τα βάθη χιλιετηρίδων. Ηταν τυχαία η εγκατάσταση του προσφυγικού αυτού κόσμου στην περιοχή αυτή που κουβαλούσε ιστορία ή κάποιο χέρι τούς οδήγησε εκεί; Αυτό δεν θα το μάθουμε ποτέ. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι εκείνοι που τους απομάκρυναν από το κέντρο στην περιφέρεια για να μη φαίνονται, θα το μετάνιωσαν. Μπορούμε, επίσης, παινεύοντας το σπίτι μας να πούμε ότι οι Καισαριανιώτες τίμησαν την ιστορία αυτή και τη συνέχισαν. Συνδέθηκαν οι μύθοι του βουνού με τους μύθους του συνοικισμού μας.
Η πόλη αναπτύσσεται. Εχει μεγάλες πλέον πολυκατοικίες, με άνετα διαμερίσματα, που υψώθηκαν στη θέση των προσφυγικών. Κέρδισε αρκετά με τους αγώνες της. Ορθοπόδησε και ορθοστάτησε. Σήμερα ελκύει πολλούς, άλλαξε και κάπως. Η εξέλιξη της Καισαριανής από τη γέννησή της, που είναι προϊόν ιστορικής συγκυρίας, η χωροθέτησή της, που είναι αποτέλεσμα ιδεολογικών και οικονομικών επιλογών, η κοινωνικοπολιτική της ένταξη, που είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής και πολιτικής θέσης των κατοίκων της, η μακρόχρονη πορεία της μέσα στο καμίνι της νεότερης ιστορίας μας, γίνονται ολοένα και πιο δυσανάγνωστες τόσο στο ανθρώπινο περιβάλλον όσο και στο χτισμένο περιβάλλον. Η φτωχογειτονιά των προσφύγων της Μ. Ασίας με τα μύρια όσα προβλήματα, η διωκόμενη στο παρελθόν συνοικία άλλαξε, εκσυγχρονίστηκε σε μια σύγχρονη πόλη με τα όποια θετικά και αρνητικά.
Σπύρος Τζόκας
Πανεπιστημιακός – συγγραφέας
Πηγή: efsyn.gr
