Η διαδικασία της εγκατάστασης των πρώτων προσφύγων στο νέο συνοικισμό υπήρξε σταδιακή και αρκετά περιπετειώδης.
Ως χρονολογία γέννησης θα πρέπει να θεωρηθεί η 29/4/1923. Εκείνη την ημέρα έγινε η παράδοση από το Ταμείο Αποκαταστάσεως Προσφύγων των πρώτων 305 δωματίων (κατ’ άλλους 500), που είχαν χτισθεί στα πρώτα 6 οικοδομικά τετράγωνα και σε έκταση 98 στρεμμάτων. Καταλάμβαναν το δυτικό, δηλ. το προς το Παγκράτι τμήμα του «χωνιού» και γι’ αυτό πήραν την αρχική ανεπίσημη ονομασία «Συνοικισμός Παγκρατίου». Χτίσθηκαν εκατέρωθεν της αρχής της οδού Χρυσ. Σμύρνης και περικλείονταν από τους δρόμους Μεσολογγίου (τότε Έρμου), Αδαμ. Κοραή και Κύπρου (τότε Μαιάνδρου). Σημείο αφετηρίας η Γέφυρα. Γύρω από τα πρώτα αυτά 305 δωμάτια, που στέγασαν τότε 200 περίπου οικογένειες, ο ευρύτερος χώρος και κυρίως ο περίβολος του Αγίου Λαζάρου, ήταν γεμάτος από σκηνές και πρόχειρες παράγκες με πρόσφυγες που περίμεναν τη σειρά τους. Και οι άρρωστοι, κυρίως φυματικοί έβρισκαν καταφύγιο μέσα σε μικρές σκηνές πάνω στον Υμηττό, που τον είχαν έτσι μετατρέψει σε υπαίθριο σανατόριο (περιοχή Σακέτα).
Στη συνέχεια και αφού στο μεταξύ ανέλαβε η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, ακολούθησαν και άλλες τμηματικές παραδόσεις, μέχρις ότου το Φεβρουάριο του 1924 ολοκληρώθηκε η δόμηση όλων των κατοικιών που κάλυψαν το σύνολο της έκτασης που καταλάμβανε το «χωνί». Επρόκειτο συνολικά για 1414 σπιτάκια (2.880 δωμάτια), που στέγαζαν ήδη 9.000 πρόσφυγες (Προσφυγική Φωνή 23/2/24).
Έτσι, αποπερατωμένος πλέον ο αρχικός Συνοικισμός, που έχτισε η Επιτροπή, καταλάμβανε έκταση 193 στρεμμάτων και ήταν χωρισμένος σε 30 οικοδομικά τετράγωνα. Και ήταν ταυτόχρονα και ο πρώτος που παραδόθηκε όχι μόνο για την περιοχή της Αττικής, αλλά και σ’ ολόκληρη την Ελλάδα. Ακολούθησαν στην Αττική η Καισαριανή, η Ν. Ιωνία, η Ν. Κοκκινιά και η Ελευσίνα.
Η τελετή της πρώτης αυτής παράδοσης του 1923 υπήρξε ιδιαίτερα λαμπρή. Την παραθέτουμε με βάση το ρεπορτάζ της εφημερίδας ΣΚΡΙΠ της 30/4/27. Παρόντες ήταν ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Β΄, ο αρχηγός της επανάστασης του 1922 συνταγματάρχης Νικ. Πλαστήρας, ο συνεργάτης του στην επανάσταση και ήδη πρωθυπουργός Στυλιανός Γονατάς, οι υπουργοί Εσωτερικών Γεώργιος Παπανδρέου, Περιθάλψεως Απόστολος Δοξιάδης και γενικά ολόκληρο το υπουργικό συμβούλιο, ο Δήμαρχος Αθηναίων Σπύρος Πάτσης, οι πρόεδροι του Ελληνικού και του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, ο επιβλέπων τα έργα βιομήχανος Επ. Χαρίλαος, πρόεδρος του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων και ο Μητροπολίτης Αθηνών Χρυσόστομος (Αρχιεπίσκοπος). Μίλησαν ο Επ. Χαρίλαος και ο Απ. Δοξιάδης.
Οι ίδιοι οι πρόσφυγες ήταν απλοί θεατές – χειροκροτητές. Στα λογίδρια τους «εκπροσώπησε» ο Μητροπολίτης Αυστρίας Χρυσόστομος Τσίλερ, ανηψιός του μάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου.
Η ονομασία που δόθηκε τότε στον πρώτο προσφυγικό συνοικισμό σ’ ολόκληρη τη χώρα ήταν «Συνοικισμός Παγκρατίου». Ούτε καν για το όνομα δεν είχαν λόγο οι πρόσφυγες.
Απ’ το βιβλίο “90 χρόνια Βύρωνας” με την άδεια του συγγραφέως Απόστολου Κοκόλια
