Του Μάκη Μπαρμπαρόσου
Ένα κοινωνικό πρόβλημα που δεν λύνεται με συνθήματα & επικοινωνιακά πυροτεχνήματα
Ο όρος «εκφοβισμός & βία στο σχολείο» (school bullying), περιγράφει μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται συστηματική και εσκεμμένη βία καθώς και επιθετική συμπεριφορά που αποσκοπεί στη δημιουργία σωματικού και ψυχικού πόνου μέσα στον σχολικό χώρο.
Σε αυτή την κατάσταση ισχύει ο νόμος του ισχυρού, πρόκειται δηλαδή για την επιβολή δύναμης του ισχυρού μαθητή απέναντι στον αδύναμο, που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον ευαυτό του. Η ενδοσχολική βία όμως, φαίνεται να είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα, καθώς εκτός από τον θύτη και το θύμα, υπάρχουν και παρατηρητές εντός του σχολικού χώρου, οι οποίοι μπορεί να είναι είτε μαθητές, είτε ενήλικες.
ΜΟΡΦΕΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ: ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ ?
Με Σωματική βία: Χειρονομίες, σπρωξιές, τρικλοποδιές, κλοτσιές, ξυλοδαρμοί
Με Λεκτική βία: Βρισιές, προσβολές, απειλές, & κοροϊδίες
Με Ψυχολογική βία: Αποκλεισμός & απομόνωση από παρέες, ομαδικά παιχνίδια & κοινωνικές δραστηριότητες
Με Ηλεκτρoνική βία: Απειλητικά & υβριστικά μηνύματα στο κινητό ή στα e-mail
Με Ρατσιστική βία: Ανούσια & προσβλητικά σχόλια εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής και οικονομικής τάξης ή της διαφορετικότητας
ΑΙΤΙΕΣ ΒΙΑΣ & ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ
Μίμηση: Αν το παιδί ζει σε βίαιο οικογενειακό περιβάλλον, γίνεται επιθετικό, νομίζοντας πως αυτό δεν είναι κάτι κακό.
Κακοποίηση – Παραμέληση του παιδιού από τους γονείς: Η σωματική κακοποίηση, η έλλειψη φροντίδας του παιδιού από τους γονείς είτε συναισθηματική είτε ιατρική, το οδηγούν σε επιθετική συμπεριφορά. Ετσι μέσω της βίας προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί τους και να κινήσει το ενδιαφέρον τους.
Αυστηρότητα, παραχωρητικότητα ή αδιαφορία των γονιών: Η υπερβολική αυστηρότητα των γονιών, δεν αφήνει περιθώρια στο παιδί να εκφραστεί συναισθηματικά. Το αντίθετο όμως, δηλαδή η παραχωρητικότητα, δεν θέτει όρια στη συμπεριφορά του παιδιού. Οι αδιάφοροι γονείς, που αγνοούν τελείως ή και απορρίπτουν το παιδί τους.
ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΘΥΤΗ:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ανασφάλεια
- Ανάγκη να κυριαρχεί στους άλλους & να έχει τον έλεγχο
- Αρέσκεται σε καυγάδες
- Αντιδραστικός & αντικοινωνικός
- Τάση να παραβαίνει τους σχολικούς κανόνες
- Πιθανότατα και ο ίδιος θύμα βίας
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΘΥΤΗ (μακροπρόθεσμα)
- Αδυναμία να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να αντλήσουν δύναμη και με θετικούς δημιουργικούς τρόπους.
- Δυσκολία διαπροσωπικών σχέσεων & διαχείρισης θυμού.
- Οι οπαδοί τους αποχωρούν σταδιακά καθώς μεγαλώνουν και τελικά μένουν μόνοι, με άγχος και τάσεις κατάθλιψης.
- Έχουν αυξημένο κίνδυνο νεανικής και ενήλικης εγκληματικότητας, χρήσης ουσιών και αλκοόλ.
- Αυξημένη πιθανότητα βίαιης συμπεριφοράς προς τα παιδιά και τη σύντροφο μέσα στην οικογένειά τους.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΓΟΝΕΩΝ ΘΥΤΗ (bullier)
Οι γονείς που έχουν παιδί με επιθετική συμπεριφορά, πρέπει να είναι δίπλα του και να το βοηθήσουν να βελτιώσει τη συμπεριφορά του, ώστε να αποφευχθούν οι άμεσες, αλλά και μελλοντικές παραβατικές/ αντικοινωνικές συμπεριφορές,
ακολουθώντας τα παρακάτω:
- Να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα ως σοβαρή υπόθεση, κυρίως αν επαναλαμβάνεται, και να μην ψάχνουν να βρουν δικαιολογίες του τύπου «συμβαίνουν αυτά», «αγόρι είναι, θα τσακωθεί» κλπ
- Να συζητήσουν τη συμπεριφορά με το ίδιο το παιδί, χωρίς κηρύγματα και τιμωρίες.
- Να μην τα απομονώσουν και τους συμπεριφερθούν ως «κακούργους», αλλά αντίθετα να το διαβεβαιώσουν ότι το αγαπούν και ταυτόχρονα όμως να του καταστήσουν σαφές ότι δεν συμφωνούν με τις πρακτικές του και ότι πρέπει να τις σταματήσει.
- Να το ακούσουν με προσοχή και να μάθουν γιατί λειτουργεί με αυτό τον τρόπο.
- Να βελτιώσουν την επικοινωνία μαζί του, πηγαίνοντας π.χ. σ΄ένα όμορφο περιβάλλον για συζήτηση, μιλώντας του τρυφερά και δείχνοντάς του την αγάπη τους.
- Να το βοηθήσουν να ελέγχει το θυμό του και να βρίσκει άλλους τρόπους επίλυσης συγκρούσεων.
- Να το απομακρύνουν με διακριτικό τρόπο από τις βίαιες ή αρνητικές συντροφιές.
- Αν μπορούν να το στρέψουν σε συντροφιές με ενδιαφέροντα και όνειρα για τη ζωή, ή να το προτρέψουν να ασχοληθεί με τον αθλητισμό ή με κάποιο χόμπυ.
- Αν υπάρχουν ενδοοικογενειακά προβλήματα, να φροντίσουν να τα κρατάνε μακριά από τα παιδιά τους.
Για να «μπει φρένο» στη βίαιη συμπεριφορά του παιδιού, θα πρέπει να συνεργαστούν όλοι οι ενήλικες που εμπλέκονται στη ζωή του. Η συνεργασία με το σχολείο είναι απαραίτητη και θα πρέπει να «βγάλει την ταμπέλα» που ίσως του «είχε κρεμάσει» λόγω της συμπεριφοράς του ώστε το παιδί να μην μπαίνει πια στον πειρασμό να «αποδεικνύει» ότι πράγματι είναι επιθετικό
ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΘΥΜΑΤΟΣ
Άτομο ντροπαλό. Συνεσταλμένο. Επιφυλακτικό. Ανασφαλές. Εσωστρεφές. Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση & θεωρεί τον εαυτό του αποτυχημένο. Έχει λίγους φίλους και ακόμα λιγότερο κολλητούς, γι’ αυτό νιώθει μοναξιά. Σωματικά συνήθως είναι αδύναμος και η σχέση με τους γονείς του είναι στενή, ιδιαίτερα με τη μητέρα του.
ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΘΥΜΑΤΟΣ BULLYING
- Απροθυμία για να πάει στο σχολείο
- Επιστρέφει σπίτι με σκισμένα ρούχα, κατεστραμμένα βιβλία
- Έχει σημάδια στο σώμα του και αδυνατεί να τα δικαιολογήσει
- Αλλαγή συμπεριφοράς, εφόσον απομονώνεται και είναι θλιμμένο. Κάποιες φορές εκφράζει θυμό
- Ξυπνάει από εφιάλτες ή και κλαίει
- Αδιαφορεί για τα μαθήματά του και η απόδοσή του μειώνεται
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΘΥΜΑΤΑ
- Έντονο στρες, αϋπνία, εφιάλτες, απώλεια όρεξης ή βουλιμίας
- Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης
- Χαμηλό προφίλ στην κοινωνία, φοβούμενοι ότι οι άλλοι θα τους χλευάσουν
- Προσκόλληση σ΄ έναν φίλο, υποτακτικά από φόβο μην τον χάσουν και μείνουν μόνοι
- Μείωση αυτοεκτίμησης. Επίκριση του εαυτού τους με ιδιαίτερη αυστηρότητα
- Μελαγχολία, κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΓΟΝΕΩΝ ΘΥΜΑΤΟΣ BULLYING
Αν οι γονείς αντιληφθούν ότι το παιδί είναι θύμα εκφοβισμού & βίας από συμμαθητές του στο σχολείο, τότε θα πρέπει να αποφύγουν τις παρορμητικές αντιδράσεις και να αντιδράσουν κατ’ αρχάς ψύχραιμα και άμεσα κάνοντας τα παρακάτω:
- Να συζητήσουν αναλυτικά με το παιδί για τα γεγονότα και τις συμπεριφορές που το ενοχλούν.
- Να το διαβεβαιώσουν ότι δε φέρει καμία ευθύνη το ίδιο για ότι συνέβη και παράλληλα να το επιβραβεύσουν που είχε το θάρρος να τους μιλήσει για το πρόβλημά του.
- Να του υπενθυμίσουν ότι είναι κοντά του, προκειμένου να το φροντίσουν και να το διαφυλάξουν από επόμενους κινδύνους.
- Να του εμπνεύσουν το αίσθημα, ότι μπορεί και πρέπει να αντιδράσει, να μη σιωπά, ώστε να εμποδίσει την επανάληψη τέτοιων συμπεριφορών.
- Να προτείνουν στο παιδί πρακτικούς τρόπους για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων, κάνοντας ακόμα και (role playing), προκειμένου να μπει στη διαδικασία να σκεφτεί το ίδιο διάφορα σενάρια αντιμετώπισης μελλοντικών ανάλογων καταστάσεων.
- Να ζητήσουν τη συμβουλευτική καθοδήγηση από ειδικό ψυχικής υγείας, αν η κατάσταση κρίνεται εξαιρετικά κρίσιμη.
Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΩΝ
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η στάση των μαρτύρων – παρατηρητών σε περιστατικά βίας.
Κατά πλειοψηφία επιλέγουν να βοηθήσουν το θύμα, αλλά υπάρχουν δυστυχώς και περιπτώσεις όπου αγνοούν ή προσποιούνται ότι δεν βλέπουν το περιστατικό, είτε γιατί φοβούνται τις συνέπειες, είτε γιατί δεν ξέρουν πώς να παρέμβουν.
Το να μην κάνουν τίποτα οι μαθητές ή οι ενήλικοι παρατηρητές (bystanders), σημαίνει ότι λειτουργούν ως «σιωπηλοί χειροκροτητές της βίας !!! » και φυσικά υπάρχουν και εδώ συνέπειες, ιδιαίτερα για τα παιδιά….
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΩΝ
Αρνητικές είναι οι συνέπειες και για όσα παιδιά βλέπουν τα περιστατικά εκφοβισμού να συμβαίνουν γύρω τους, χωρίς να μπορούν να κάνουν κάτι γι’ αυτό. Συχνά νιώθουν ότι θα μπορούσαν να είναι τα ίδια στη θέση του θύματος και φοβούνται πολύ.
Μπορεί ακόμα να νιώθουν άγχος & ανασφάλεια, θλίψη, αδυναμία & αποτυχία. Να θεωρούν αρνητικό το κλίμα στο σχολείο & να μην πηγαίνουν καλά στο σχολείο
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΜΑΘΗΤΩΝ
Αυτό που θα πρέπει να κάνουν οι μαθητές είναι να :
- Συζητήσουν το πρόβλημα με γονείς και δασκάλους. Όλοι μπορούν να βοηθήσουν στο να σταματήσει ο εκφοβισμός.
- Να αποφεύγουν τα παιδιά που τα εκφοβίζουν και να έχουν πάντα μαζί τους έναν φίλο ή μια παρέα.
- Να κρατάνε τον θυμό τους, διότι τα παιδιά που τα εκφοβίζουν λαμβάνουν ικανοποίηση από αυτό.
- Να απομακρυνθούν και να αγνοήσουν τα παιδιά που τα εκφοβίζουν. Όταν αγνοείς το εκφοβιστεί σημαίνει ότι δε σ’ ενδιαφέρει και δε σε νοιάζει. Έτσι θα αναγκαστεί να σταματήσει όταν βλέπει ότι δεν του δίνεις σημασία.
- Να θυμούνται πάντα ότι, δεν φταίνε αυτά !!! Και να μην νιώθουν ντροπή γι΄ αυτό που τους συμβαίνει.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ
Τη συγκεκριμένη μέθοδο την εισηγήθηκε ο Σουηδός ψυχολόγος Ανατόλ Πίκας το 1989, όπου σχετικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι είχε μεγάλη επιτυχία στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.
- Βήμα 1ο: Συγκέντρωση πληροφοριών, έμμεσα και όχι από το ίδιο το θύμα, προκειμένου να αποφευχθούν εχθρικά συναισθήματα και πράξεις εκδίκησης.
- Βήμα 2ο : Συνάντηση με τους θύτες – με τον καθέναν ξεχωριστά, για την εγκαθίδρυση μιας σχέσης αλληλοσεβασμού, πριν την ομαδική συνάντηση μαζί τους. Κανείς δεν κατηγορείται για εκφοβισμό. Ο εκπαιδευτικός τονίζει πως το θύμα δεν αισθάνεται καλά και ρωτά αν γνωρίζουν κάτι για την κατάστασή του οι θύτες, (χωρίς κατηγορίες και απόδοση ευθυνών). Αμέσως επιζητείται η κατάθεση προτάσεων από τη μεριά τους για την επίλυση του προβλήματος.
- Βήμα 3ο : Συνάντηση με το θύμα, προκειμένου να καταθέσει τη θέση του για τοπρόβλημα. Ο εκπαιδευτικός αναφέρει ότι θέλει να το βοηθήσει και ότι έχει ζητήσει τη βοήθεια των θυτών για τη βελτίωση της κατάστασης
- Βήμα 4ο: Συνάντηση με τους θύτες, ομαδική για τον έλεγχο της προόδου στο θέμα. Οι συμμετέχοντες επαινούνται για την αλλαγή συμπεριφοράς τους και ενθαρρύνονται να δεχτούν μια συνάντηση με το θύμα.
- Βήμα 5ο : Συνάντηση ομαδική όλων, παρουσία και του θύματος, για οριστική συμφωνία μεταξύ τους και για να επιβεβαιωθεί ότι ο εκφοβισμός έχει σταματήσει. Αν η οριστική αυτή συμφωνία δεν τηρηθεί από οποιαδήποτε πλευρά, τότε ζητείται η άμεση ενημέρωση του εκπαιδευτικού.
Ο εκφοβισμός δεν σταματά, αν οι προσπάθειές μας δεν έχουν διάρκεια και δεν είναι συστηματικές.
Ακόμα κι αν τα ποσοστά bullying σε κάποια σχολεία δεν είναι μεγάλα, η σωστή αντιμετώπιση εμποδίζει ή εξαφανίζει το πρόβλημα και βοηθά όλα τα παιδιά να νιώσουν ασφάλεια στο σχολείο και να αποκτήσουν καλύτερες σχέσεις με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές τους.
