Ο μεγάλος αρχαίος φιλόσοφος, ιστορικός και κυρίως γεωγράφος, ο Στράβων, μας διαφωτίζει με αρκετή σαφήνεια για τον αριθμό, τη θέση και την ονομασία των οικισμών, που ιδρύθηκαν κατά διάφορες χρονικές περιόδους στην αρχαία Αττική ( «Γεωγραφικά» Β΄ 397.20 ). Ξεκινά από την εποχή του μυθικού (;) ήρωα της Αττικής και πρώτου βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα. Μας πληροφορεί ότι αυτός ο βασιλιάς, ο θεωρούμενος ως ο θεμελιωτής του Αττικού πολιτισμού, ήταν και ο πρώτος που κατόρθωσε να συγκεντρώσει τους ανθρώπους της Νεολιθικής Εποχής από τα βουνά και τις σπηλιές γύρω από την Αθήνα, όπου περιφέρονταν μέχρι τότε, σε δώδεκα μόνιμους οικισμούς. Ήταν η γνωστή Αττική Δωδεκάπολη. Μας δίνει δε και τα ονόματα αυτών των οικισμών. Ένας απ’ αυτούς, ο κεντρικός, ήταν η Κεκροπία, δηλαδή η Αθήνα.
Αργότερα ο Θησέας κατάργησε τους οικισμούς αυτούς, χώρισε τους κατοίκους της Αττικής σε 4 φυλές και τους συγκέντρωσε στην περιοχή της Κεκροπίας, που ονομάστηκε πλέον στον πληθυντικό «αι Αθήναι». Δηλ. όλες οι «Αθήνες» μαζί, με διοικητικό κέντρο την περιοχή της Ακρόπολης.
Καθώς προχωρούμε όμως προς την ιστορική περίοδο, με βεβαιότητα πλέον και πάλι από το Στράβωνα, πληροφορούμαστε ότι ο μεγάλος μεταρρυθμιστής Κλεισθένης γίνεται ουσιαστικά ο πρώτος στην ιστορία θεμελιωτής του θεσμού της λεγόμενης Λαϊκής Αυτοδιοίκησης. Χώρισε τους κατοίκους σε δέκα φυλές ( αντί των 4). Μια δε απ’ αυτές τις φυλές ονομάστηκε «Κεκροπίς». Για κάθε φυλή δημιούργησε δέκα Δήμους. Έτσι οι Δήμοι αρχικά ήταν εκατό. Αργότερα και με τη συγκέντρωση και άλλων κατοίκων στην Αττική οι Δήμοι έγιναν τελικά 174 ( Στράβων «Γεωγραφικά»). Κατ΄ άλλους ο αριθμός των Δήμων ήταν πολύ μικρότερος. Επρόκειτο πάντως για μικρούς Δήμους – οικισμούς με πλήρη όμως οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια.
Δυο από τους δήμους αυτούς ήταν η Αλωπεκή και η Αγρυλή.
Η αρχαιολογική έρευνα με τη βοήθεια πάντα του Στράβωνα είχε από χρόνια εντοπίσει τις περισσότερες θέσεις αυτών των μικροσκοπικών Δήμων. Και τα πορίσματά της επιβεβαιώθηκαν και συμπληρώθηκαν κατά τρόπο αναμφισβήτητο πιά κατά τις εκτεταμένες ανασκαφικές εργασίες για τη δημιουργία πρόσφατα του Μετρό της Αθήνας.
Έτσι, δεν υπάρχει πια καμιά αμφιβολία ότι ο Δήμος Αλωπεκής είναι ο σημερινός Δήμος Δάφνης – Υμηττού.
Εντοπίσθηκαν συγκεκριμένα λείψανα του αρχαίου τείχους της Αθήνας, οι Διόμειες Πύλες στην περιοχή Μακρυγιάννη, ο Δήμος Ξυπέτης και η αφετηρία στις Διόμειες Πύλες της αρχαίας οδού, που οδηγούσε από την Αθήνα στο Σούνιο. Είναι στον άξονα της σημερινής Λ. Βουλιαγμένης.
Με τη βοήθεια όλων αυτών των στοιχείων οι αρχαιολόγοι σήμερα ορίζουν ως εξής τον αρχαίο Δήμο Αλωπεκής με βάση τις αρχαίες ονομασίες των γύρω Δήμων: Συνορεύει προς Β με το Δήμο Διομείας, προς Δ με το Δήμο Ξυπέτης και προς Α με το Δήμο Αγρυλής. Περιέργως παραλείπουν τα όρια προς Νότο. Οι αρχαιολόγοι μάλιστα προσθέτουν ότι το προς Α όριο, δηλ. ο αρχαίος Δήμος Αγρυλής τοποθετείται προς την περιοχή Καισαριανής – Παγκρατίου.
Διατυπωμένη η οριοθέτηση αυτή με βάση τις ονομασίες των σημερινών Δήμων του Λεκανοπεδίου έχει ως εξής: Ο σημερινός Δήμος Δάφνης- Υμηττού (τότε Αλωπεκής) συνορεύει Βόρεια με το Δήμο της Αθήνας ( περιοχή Α νεκροταφείου, τότε Διομείας ) , Δυτικά με το Δήμο Καλλιθέας (τότε Ξυπέτης) και Ανατολικά με το Δήμο Βύρωνος ( περιοχή Γέφυρας τότε Δήμος Αγρυλής). Και αυτό βέβαια διότι προς Ανατολάς του Δήμου Δάφνης – Υμηττού και προς την Καισαριανή και το Παγκράτι δεν υπάρχει τίποτα άλλο παρά μόνο ο αρχικός προσφυγικός συνοικισμός του Βύρωνα.
Η αρχαιολόγος Αγγελική Κόκκου, μνημονεύοντας τα περίφημα μάρμαρα τα εξαγόμενα από τους πρόποδες του Υμηττού, που αναφέρει ο Στράβων, προσθέτει και τον κιτρινωπό ασβεστόλιθο από τα λατομεία του Καρέα, το γνωστό ως αγρυλικό λίθο από το όνομα του παρακείμενου αρχαίου Δήμου Αγρυλής. Αλλά και η αρχαιολόγος Έλση Σπαθάρη (Υπ. Πολιτισμού, Δ΄ Εφορία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων) επιβεβαιώνει τα εξής: «Ένας άλλος συμπαγής ασβεστόλιθος του Υμηττού, με κιτρινωπή όμως απόχρωση, που ονομαζόταν Αγρυλικός λίθος, επειδή τα λατομεία του Καρέα, απ’ όπου προερχόταν, βρίσκονταν κοντά στον αρχαίο Δήμο της Αγρυλής, χρησιμοποιήθηκε από τον 6ο π.Χ. αιώνα για τα θεμέλια των ναών της Αθήνας και της Ελευσίνας». Τέλος, στην ίδια μελέτη προστίθεται ότι στις χαμηλές πλαγιές του Υμηττού αναπτύχθηκε ο αρχαίος Δήμος Αγρυλής.
Ήδη, όμως, και από τη δεκαετία του 50 οι εγκυκλοπαίδειες όριζαν ως εξής την Αγρυλή: Αρχαίος Αττικός Δήμος, διηρημένος εις άνω και κάτω μέρος (καθύπερθεν και υπένερθεν), περιλαμβάνων δε κυρίως το προάστιον «Άγρα» και εκτεινόμενος προς Υμηττόν.
Αν μάλιστα αξιολογήσει κανείς και τον παραπάνω διαχωρισμό που κάνουν οι αρχαιολόγοι σε Άνω και Κάτω Αγρυλή, κατ’ ανάγκη πρέπει να δεχτούμε ότι με βάση τη Γέφυρα (Δεληολάνη) η Άνω Αγρυλή είναι ακριβώς ο πρώτος προσφυγικός μας συνοικισμός και η Κάτω Αγρυλή είναι το Παγκράτι. Και είναι πολύ λογικό ο αρχαίος οικισμός Αγρυλή να εντοπίζεται γύρω από τη περιοχή της Γέφυρας, αφού το κομμάτι αυτό στους πρόποδες – τότε – του Υμηττού ήταν και το πιο πρόσφορο και κατάλληλο για μόνιμη εγκατάσταση ανθρώπων. Ήταν πεδινό και διέθετε άφθονα τρεχούμενα νερά.
Όσο αφορά δε την προέλευση του ονόματος «Αγρυλή» αυτό είναι ξεκάθαρο : ο Κέκροπας είχε σύζυγο την Αγραυλή. Με συγκοπή του «α» το όνομα έγινε Αγρυλή και ο Κλεισθένης, ως συνεχιστής και ολοκληρωτής του έργου του Κέκροπα, τον τίμησε δίνοντας σε έναν από τους δικούς του Δήμους το όνομα της συζύγου του μυθικού βασιλιά.
Απ’ το βιβλίο “90 χρόνια Βύρωνας” με την άδεια του συγγραφέως Απόστολου Κοκόλια
