Στην πραγματικότητα ο αρχαιότερος από τους σημερινούς ενοριακούς ναούς στο Βύρωνα είναι η Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Και επί πλέον είναι καθαρά δημιούργημα προσωπικής εργασίας των κατοίκων χωρίς καμία αρχικά ανάμιξη της επίσημης Εκκλησίας ή Πολιτείας.
Η ανέγερση του Ναού είναι αρκετά επεισοδιακή, περιπετειώδης και έγινε με επαναστατικές διαδικασίες τύπου Παπαφλέσσα.
Το πρωί της Κυριακής 19/7/25 ο Πόντιος παπά Κωνσταντίνος Βαφειάδης έδωσε το σύνθημα με μια υπαίθρια λειτουργία που τέλεσε σε μιαν αλάνα στην περιοχή του Κοπανά. Στη συνέχεια κινητοποίησε τον «Αλληλοβοηθητικό Σύλλογο Κοπανά» και προέτρεψε τους πιστούς της περιοχής να εκλέξουν προσωρινή εκκλησιαστική επιτροπή και να αγωνιστούν για την ανέγερση Ιερού Ναού.
Η περιοχή βέβαια αυτή του Κοπανά ήταν εκτός σχεδίου και το μεγαλύτερο κομμάτι ανήκε στον Ιερέα Ηλία Πατρονικόλα, πεθερό της αδελφής του Αριστοτέλη Ωνάση. Η κινητοποίηση, όμως, των κατοίκων πέτυχε. Μόλις εννέα μέρες αργότερα, στις 28/7/25, ο Ηλίας Πατρονικόλας με το υπ’ αριθμ. 9867 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθήνας Ν. Αναστασάκη δώρισε στην εκκλησιαστική επιτροπή ένα γήπεδο 496 τετραγωνικών τεκτονικών πήχεων για την ανέγερση ιερού ναού.
Αμέσως οι κάτοικοι στρώθηκαν στην εθελοντική εργασία. Πρωτεργάτες υπήρξαν οι Ηπειρώτες και Ρουμελιώτες χτιστάδες αλλά και οι Μικρασιάτες τεχνίτες, σιδεράδες, ξυλουργοί κ.λ.π. Όμως, το κτίσμα ήταν αυθαίρετο. Και κάποιοι που διαφωνούσαν στο κτίσιμο του Ναού κάλεσαν τη χωροφυλακή. Αρκετοί εργάτες συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο αυτόφωρο. Οι υπόλοιποι με επικεφαλής τον Ιερέα κατέφυγαν για να ξεφύγουν στους γύρω λόφους του Υμηττού. Οι χωροφύλακες σήκωσαν τα χέρια ψηλά και ζήτησαν την παρέμβαση του στρατού. Η καταδίωξη συνεχίστηκε όλη τη νύχτα, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Την επομένη οι ξενύχτηδες, ενισχυμένοι και με πολλούς άλλους κατοίκους του Κοπανά, οργάνωσαν διαδήλωση στους δρόμους της Αθήνας με μπροστάρη τον ακαταπόνητο ιερέα Κ. Βαφειάδη.
Τελικά όλα τα εμπόδια ξεπεράστηκαν και τα έργα συνεχίστηκαν. Στις 10/10/26 εξελέγη και η πρώτη νόμιμη εκκλησιαστική επιτροπή, που την αναγνώρισε και η Αρχιεπισκοπή.
Όμως στις 20/7/27 ξέσπασε καινούργιος σάλος, αυτή τη φορά δικαστικός. Κι αυτό γιατί οι πρωτεργάτες στην κατασκευή του Ναού είχαν την απαίτηση να καταλάβουν και περισσότερο χώρο απ’ αυτόν που προέβλεπε η δωρεά και να φτάσουν μέχρι την οδό Αγίας Σοφίας, (τότε Μαινεμένης). Αντίθετα ο δωρητής Ηλίας Πατρονικόλας υπαναχώρησε και προσπάθησε να περιορίσει τους χώρους του Ναού σε ακόμη μικρότερη έκταση απ’ αυτή που περιέγραφε το δωρητήριο. Έτσι, εκείνο το πρωϊνό, άρχισε να χτίζει κι αυτός αυθαίρετα οικοδομή μπροστά στην εκκλησία. Ακολούθησαν διαπληκτισμοί, νέα παρέμβαση της χωροφυλακής και άλλες σκηνές απείρου κάλλους. Διατάχθηκαν προσωρινά μέτρα, έγινε αυτοψία από τον Ειρηνοδίκη και τελικά επήλθε συμβιβασμός. Ο χώρος του ναού δεν έφτασε μεν μέχρι την οδό Αγίας Σοφίας, αλλά κατοχυρώθηκαν υπέρ αυτού τα δύο δρομάκια μπροστά στην είσοδο της εκκλησίας και πίσω από το Ιερό, στη συνέχεια της οδού Προύσσης. Αυτός κρίθηκε ότι ήταν ο αναγκαίος ζωτικός του χώρος.
Κατάλοιπο της διαμάχης αυτής και της οικοδομικής αυθαιρεσίας υπάρχει και μέχρι σήμερα. Απέναντι από την είσοδο της Μεταμόρφωσης επιβιώνει ένα ανώμαλο κτίσμα με στοά και περίεργη διαρρύθμιση.
Η νίκη όμως αυτή των κατοίκων και του αντάρτη Παπα – Βαφειάδη άνοιξε περισσότερο την όρεξη των πιστών. Ήθελαν τώρα καινούργια άδεια για να γκρεμίσουν τον ημιτελή, πλινθόκτιστο και αυθαίρετο ναό και να ανεγείρουν καινούργιο, πέτρινο και μεγαλοπρεπή. Έτσι άρχισε νέος αγώνας που στέφθηκε κι αυτός με επιτυχία. Εκδόθηκε νέα άδεια και την 1/12/29 σε μεγαλοπρεπή τώρα τελετή τέθηκε ο θεμέλιος λίθος. Παρόντες ο Ελ. Βενιζέλος, ο Στυλ. Γονατάς και ο Πόντιος υπουργός Προνοίας Λεων. Ιασωνίδης. Και βέβαια ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, κάτοικος Βύρωνος.
Τώρα, όμως, η επεκτατική διάθεση του εκκλησιαστικού συμβουλίου δεν έχει όρια. Έπρεπε να ξεριζώσει και ένα άλλο αγκάθι. Στη γειτονική οδό Ιωαννίνων ο Πόντιος Αρχιμανδρίτης Ιερομόναχος Γρηγ. Κωνσταντινίδης είχε χτίσει στην αυλή του ένα ιδιωτικό εκκλησάκι αφιερωμένο στην «Κοίμηση της Θεοτόκου». Η επιτροπή της Μεταμόρφωσης απαίτησε αυτό ή να κλείσει ή να περιέλθει στη Μεταμόρφωση με όλο τον εξοπλισμό και κυρίως με την καμπάνα του, που ήταν πολύ ηχηρή και τους ενοχλούσε ιδιαίτερα. Ο Κωνσταντινίδης, όμως, αρνείται να υποκύψει παρά την παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου. Και αμυνόμενος απειλεί να το δωρίσει στους Παλαιοημερολογίτες. Αλλά αυτό θα ήταν καταστροφή για τους Νεοημερολογίτες της Μεταμόρφωσης. Ακολουθεί ένα απίστευτο παζάρι, γιατί ο Κωνσταντινίδης για να υποχωρήσει ζητά αποζημίωση από τη Μεταμόρφωση. Καλείται σε βοήθεια και πάλι ο Αρχιεπίσκοπος, που αναγκάζεται να επισκεφθεί ο ίδιος τον Κωνσταντινίδη. Αυτός όμως παραμένει αμετάπειστος. Το εκκλησιαστικό συμβούλιο δεν δέχεται καμία συζήτηση και καταλαμβάνει δια της βίας το εκκλησάκι. Ακολουθεί μια περίοδος έντονων αντεγκλήσεων. Ο Κωνσταντινίδης για να το γλιτώσει, σκέφτεται να το κάνει σχολείο. Το πουλάει σε μια δασκάλα – μοναχή ονόματι Αναστασία. Αυτή διστάζει να τα βάλει με τους πιστούς και το ξαναπουλάει σε μια άλλη δασκάλα, τη Στέλλα Ράπτη, η οποία το κατεδαφίζει και στη θέση του χτίζει ένα ιδιωτικό σχολείο, που το ονομάζει «Ευβοϊκή Σχολή». Το σχολείο αυτό λειτούργησε μέχρι και τη δεκαετία του 60. Σήμερα εκεί σε σύγχρονο κτήριο στεγάζεται το 10ο Δημοτικό Σχολείο Βύρωνα.
Είχε, τέλος και μια ακόμη περιπέτεια η Μεταμόρφωση για να κατοχυρώσει τα εδαφικά όρια της Ενορίας της. Αλλά αυτή θα την περιγράψουμε στο κεφάλαιο που αναφέρεται στον Άγιο Δημήτριο. Εδώ μόνο σημειώνουμε ότι ακόμη και μέχρι σήμερα οι πρόσφυγες και οι παλαιοελλαδίτες της περιοχής ερίζουν έντονα για το ποιοι πρωτοστάτησαν στην ανέγερση του ιερού αυτού ναού.
Τελικά τα εγκαίνια της Μεταμόρφωσης έγιναν στις 6/10/40, λίγες μέρες προτού ξεσπάσει ο πόλεμος.
Απ’ το βιβλίο “90 χρόνια Βύρωνας” με την άδεια του συγγραφέως Απόστολου Κοκόλια
