Σε μια παλιά φωτογραφία που φέρει τη χρονολογία «1911 – Άγιος Δημήτριος» απεικονίζεται μια πρόχειρη ξύλινη κεραμοσκεπής κατασκευή σε σχήμα ναού και μπροστά 5 πολίτες και 1 ιερέας. Είναι βέβαια αμφίβολη αυτή η χρονολογία, γιατί κανένα άλλο στοιχείο δεν την επιβεβαιώνει. Και οπωσδήποτε ο χώρος ήταν ιδιωτικός. Πιθανότατα η σωστή χρονολογία είναι 1927 και οι εικονιζόμενοι είναι ο ιερέας Νεόφυτος Συμεωνίδης (Παπαδόπουλος) και οι λαϊκοί Στυλ. Στεργίου, Αλέκος Βογιατζής, Ιωάννης Αγάλιας, Ιωάννης Πινιάτογλου και Διαμαντής Μάρδας.
Το βέβαιο, πάντως, είναι ότι στις 11/11/1929 γύρω από αυτή την παράγκα άρχισε να κτίζεται Ιερός Ναός αφιερωμένος στον Άγιο Δημήτρη. Το οικόπεδο παραχώρησε ο Δημήτριος Ζωιτός. Δραστήριος επίτροπος αυτή την εποχή είναι ο Μιχαήλ Μαυρίδης. Πολιτικός μηχανικός ο Γεώργιος Βαρδάκης και εργολάβος ο Μανώλης Ταχτέρης, που όμως σκοτώθηκε κατά τις εργασίες.
Αλλά και το νέο αυτό κτίσμα κατεδαφίστηκε και πάλι, κατασκευάστηκε νέα μεγαλύτερη παράγκα και το 1948 ο ναός ξανακτίσθηκε από την αρχή. Η αποπεράτωση έγινε το 1956, αφού ο Αντώνης Καρβούνης δώρισε στον Ιερό Ναό, που τον εκπροσωπούσε ο ιερέας Σπύρος Παπακωνσταντίνου, έκταση 2.420 τ.μ. Αυτός είναι και ο συνολικός χώρος, μαζί με τα γύρω στενά που χρησιμοποιεί έκτοτε η εκκλησία. Η τελευταία ανακαίνιση έγινε το 1994.
Στο μεταξύ, όμως, είχε αποπερατωθεί και η ανέγερση της Μεταμόρφωσης. Έτσι, στην ευρύτερη περιφέρεια του «Κοπανά», υπήρχαν πλέον δύο Ιεροί Ναοί, που ο καθένας διεκδικούσε για λογαριασμό του την περιοχή Ανατολικά προς τη Ζωοδόχο Πηγή και το βουνό, με κέντρο το Βυζάντιο. Η διαμάχη μεταξύ Αγίου Δημητρίου και Μεταμόρφωσης ξέσπασε, όταν στο κομμάτι αυτό του Κοπανά επεκράτησε η ξεχωριστή ονομασία «Νέα Ελβετία».
Μέχρι τότε, λοιπόν, Ενορία με αποπερατωμένο ναό ήταν μόνο η Μεταμόρφωση, η οποία απαιτούσε να συμπεριλάβει στη δικαιοδοσία της και τη Νέα Ελβετία. Αντιδρώντας οι κάτοικοι του Αγίου Δημητρίου μάζεψαν 110 υπογραφές και στις 22/3/27 υπέβαλαν αίτηση στο Υπουργείο Εσωτερικών ζητώντας ο Κοπανάς, πλην της περιοχής της Μεταμόρφωσης, να αποσπασθεί από το Δήμο Αθηναίων και να γίνει ξεχωριστή Κοινότητα. Ο αντάρτης, όμως, της Μεταμόρφωσης ιερέας Κων. Βαφειάδης αντιδρά έντονα με λαϊκές κινητοποιήσεις. Ακολουθούν σφοδρές αντεγκλήσεις και στα τέλη του 1927 ο Άγιος Δημήτριος αναγνωρίζεται μεν ως Ενορία, αλλά όχι και ως ξεχωριστή Κοινότητα. Ως διαχωριστικό όριο των δύο Ενοριών η Αρχιεπισκοπή με απόφασή της την 1/10/27 ορίζει «την οδό Βοσπόρου ή τη Λεωφ. Νέας Ελβετίας». Ήταν μια απόφαση ασαφέστατη και ακατάληπτη, που δεν ξεκαθάριζε το κύριο πρόβλημα, πού θα ανήκε εκκλησιαστικά το φιλέτο, δηλ. η σημερινή περιοχή της Πλατείας Βυζαντίου. Έτσι άναψε καινούργιος καβγάς. Πολυαριθμότεροι και καλύτερα οργανωμένοι οι Κωνσταντινουπολίτες της Ν. Ελβετίας στον οικοδομικό συνεταιρισμό «Βυζάντιο» νίκησαν και η περιοχή τους παρέμεινε οριστικά στην περιφέρεια της Ενορίας της Μεταμόρφωσης.
Ένα άλλο αποτέλεσμα όλης αυτής της διαμάχης ήταν να περιοριστεί η χρήση της ιστορικής ονομασίας «Κοπανάς» για την περιοχή. Από τότε ο βόρειος λέγεται Νέα Ελβετία και ο νοτιοανατολικός Μεταμόρφωση. Και αμέσως κατόπιν είχαμε και προς τα ανατολικά την οριστική πλέον εξαφάνιση του ονόματος, αφού και η περιοχή πάνω από της Γριας το Πήδημα προς το βουνό πήρε το όνομα Ζωοδόχος Πηγή.
Από τότε η ονομασία «Κοπανάς» στην καθομιλούμενη μπορεί να σημαίνει πολλά και διαφορετικά πράγματα. Άλλοι μ’ αυτήν εννοούν τα παλιά νταμάρια του Υμηττού πάνω από τα σχολεία (Λατομεία, Κοπανά – Εργάνη), άλλοι την αγορά της οδού Ιθώμης, άλλοι το λόφο του σπιτιού της Ισιδώρας Ντάνκαν κ.λ.π.
Απ’ το βιβλίο “90 χρόνια Βύρωνας” με την άδεια του συγγραφέως Απόστολου Κοκόλια
