Σύντομη αναδρομή στην Ιστορία του
Του Απόστολου Κ. Κοκκόλια
Ως προσφυγική «αποκατάσταση» νοείται μια σειρά μέτρων κοινωνικού, οικονομικού και πολιτιστικού χαρακτήρα, που περιλαμβάνει σε γενικές γραμμές τη σίτιση, τη στέγαση, την εξεύρεση εργασίας, την εκπαίδευση, την εθνολογική και κοινωνική αφομοίωση, την πολιτιστική αποδοχή και γενικά κάθε στοιχείο που οδηγεί στην πλήρη ένταξη των προσφύγων στη νέα κοινωνία. Με τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής απ’ όλα τα παραπάνω το πιο πιεστικό ήταν η στέγαση. Κι όπως συμβαίνει συνήθως σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τα μέτρα που πήρε η ελληνική πολιτεία για την αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων ήταν ανεπαρκή. Περιορίστηκαν μόνο στον τομέα της στέγασης και της στοιχειώδους σίτισης. Αλλά και η στέγαση των προσφύγων καθυστέρησε πολλά χρόνια και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Ο προσφυγικός μας συνοικισμός άρχισε να χτίζεται την 1η Γενάρη 1923 με την πενιχρή χρηματοδότηση και την επίβλεψη του νεοσύστατου Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων (Τ.Π.Π.). Ως χώρος παραχωρήθηκε μια έκταση 193 στρεμμάτων, που ήδη ήταν χαρακτηρισμένη ως δασική. Είχε ένα ακανόνιστο γεωμετρικό σχήμα που έμοιαζε με όρθιο χωνί. Αφετηριακό του σημείο ήταν η περιοχή Δεληολάνη, πρώην Γέφυρα και σήμερα Πλατεία Βαγγέλη Μαρτάκη.
Το άνοιγμα του «χωνιού» προς τα πάνω, δηλ. ανατολικά προς τον Υμηττό, οριοθετούσαν δύο δρόμοι: Προς τα αριστερά-βόρεια η σημερινή οδός Μεσολογγίου (Πρώην Έρμου) και προς τα δεξιά-νότια οι οδοί Κύπρου (τότε Μαιάνδρου) και Κολοκοτρώνη (πρώην Κοινωνίας των Εθνών). Η οδός Κολοκοτρώνη, ανερχόμενη αρχικά προς τα ανατολικά, έστριβε στη συνέχεια μετά την οδό Προύσης προς τα αριστερά-βόρεια, όπως και σήμερα και έκλεινε το σχήμα του συνοικισμού συγκλίνοντας μέσω της οδού Καισαρείας προς το τέλος της οδού Βουτζά. Οριοθετούσε δηλαδή κυκλικά με αυτό τον τρόπο το σύνολο του συνοικισμού. Το περίεργο αυτό σχήμα και το υποτυπώδες τοπογραφικό σχέδιο εμπνεύστηκαν οι μηχανικοί Γ. Σούλης και Νικ. Ραγκαβής.
Σε 16 μήνες περίπου, στις 29/4/1923, παραδόθηκε χτισμένο το πρώτο (νότιο) τμήμα της παραπάνω έκτασης των 193 στρεμμάτων, δηλ. τα πρώτα εννέα οικοδομικά τετράγωνα (έξι μεγαλύτερα και τρία μικρότερα) σε έκταση 95 στρεμμάτων. Το πρώτο αυτό κομμάτι πήρε την προσωρινή ονομασία «Προσφυγικός συνοικισμός Παγκρατίου». Το οριοθετούσαν οι σημερινοί δρόμοι Μεσολογγίου από τα αριστερά-βόρεια, Κύπρου-Κολοκορώνη από τα δεξιά-νότια και Παναγή Τσαλδάρη (τότε Περίνθου) προς τα ανατολικά. Σ’ αυτό κατοίκησαν αρχικά 200 περίπου οικογένειες. Επρόκειτο για 500 «δωμάτια» όπως ονομάσθηκαν τότε. Η επεξεργασία της ξυλείας έγινε στην πρώτη πρόχειρη εγκατάσταση του μετέπειτα μεγάλου ξυλουργείου Λουκίδη στον Άγιο Λάζαρο. Και στην παραγωγή των πλίνθων σημαντική ήταν η συμβολή των προσφυγόπουλων.
Στη συνέχεια το Τ.Π.Π. έπαψε να λειτουργεί λόγω έλλειψης οικονομικών μέσων. Το χτίσιμο του συνοικισμού ανέλαβε να το συνεχίσει και να το ολοκληρώσει η «Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων», διεθνής φορέας υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.Τ.Ε.), που ήταν το πρόπλασμα του σημερινού ΟΗΕ. Η δεύτερη και τελική φάση παράδοσης των προσφυγικών κτισμάτων έγινε από την Ε.Α.Π. σε άλλους δέκα περίπου μήνες, τον Φεβρουάριο του 1924. Επρόκειτο για τα υπόλοιπα 98 στρέμματα που απέμεναν από το αρχικό σύνολο των 193 στρεμμάτων. Έτσι, ο οικισμός, έφτασε πλέον προς τα πάνω (ανατολικά) στο σημείο, όπου και σήμερα η οδός Κολοκοτρώνη (δηλαδή οδός ΚτΕ) συγκλίνει αριστερά-βόρεια και μέσω των οδών Καισαρείας και Βουτζά πλησιάζει στο τέλος της οδού Μεσολογγίου, στη συμβολή της με την οδό Μικράς Ασίας (τότε Αγίου Πολυκάρπου) «αγκαλιάζοντας» πλέον το σύνολο του συνοικισμού. Ήταν κάτι που προφανώς έδινε συμβολικά την αίσθηση ότι η Ε.Α.Π. προστατεύει το συνοικισμό της.
Ολοκληρωμένος πλέον ο συνοικισμός στα 193 στρέμματα, κατοικήθηκε από 9.000 πρόσφυγες που μοιράστηκαν 1.414 «σπιτάκια» με 2.880 δωμάτια. Τελικά η ίδρυση του προσφυγικού μας συνοικισμού ολοκληρώθηκε και τυπικά την 16/4/1924 όταν έγινε και η τελετή της οριστικής ονομασίας του σε «Συνοικισμό Βύρωνος».
Από εκείνη τη στιγμή και στη συνέχεια δεν υπήρξε καμία άλλη κατασκευή και παράδοση προσφυγικών κατοικιών στο Βύρωνα από οποιοδήποτε άλλο φορέα (κρατικό, δημόσιο ή και διεθνή). Ό,τι χτίστηκε από τότε και μέχρι σήμερα και κατοικήθηκε, αρχικά, επίσης από πρόσφυγες, οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στη δική τους πρωτοβουλία.
Αλλά μ’ αυτά θα ασχοληθούμε στο επόμενο φύλλο.
