Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου, Αν. Καθηγητή της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδηµίας Αθήνας, Διευθυντή του περιοδικού «Σύναξη»
Στην αφήγηση των Χριστουγέννων έχουν οπωσδήποτε το μερδικό τους οι Τρεις Μάγοι, οι τρεις διαβασμένοι άνθρωποι από ξένο τόπο, που πρόσφεραν πολύτιμα δώρα στον νεογέννητο Χριστό.
Τα δώρα τους περιγράφονται ως αντικείμενα μεγάλης χρηματικής αξίας. Χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα ήταν πανάκριβα υλικά, με ιδιαίτερο συμβολισμό. Με τον χρυσό, λέει, ο Χριστός αναγνωρίστηκε ως βασιλιάς, με το λιβάνι ως Θεός και με τη σμύρνα ως άνθρωπος θνητός.
Πέραν του συμβολισμού όμως ανακύπτει ένα ερώτημα ρεαλιστικό. Τι απέγιναν αυτά τα ακριβά δώρα; Τι τα έκανε η οικογένεια του μικρού Ιησού; Το τι θα υποθέσει καθένας, δείχνει σε μεγάλο βαθμό και τον προσανατολισμό του (έτσι συμβαίνει πάντα με τη δημιουργική δουλειά που λέγεται ερμηνεία). Για παράδειγμα, διάφοροι παμπόνηροι πρόθυμα ερμηνεύουν το περιστατικό έτσι ώστε να δικαιώνουν κοινωνικά τον πλουτισμό και θρησκευτικά την πολυτέλεια…
Αντίθετα όμως, στη συνείδηση των άδολων πιστών η οικογένεια του Χριστού ήταν φτωχή και παρέμεινε φτωχή. Σα να λέμε, ούτε τα γλέντησε τα ακριβά δώρα των μάγων, ούτε τα τόκισε. Υπάρχει πλήθος εκκλησιαστικών κειμένων που αναφέρονται στην φτώχια του Χριστού, και φυσικά αυτό δεν είναι μια αρχαιολογικού τύπου διαπίστωση, αλλά κριτήριο σπαρταριστό και ζόρικο για το σήμερα! Δίνω ενδεικτικά τα λόγια του αγίου Ιερώνυμου (347-420), ο οποίος επικεντρώνει στις συνθήκες της γέννησης:
«Δεν βρήκαν μέρος στο πανδοχείο [λέει το ευαγγέλιο για τον Ιωσήφ και την ετοιμόγεννη Μαρία]. Ένα πανδοχείο θα πρόσφερε μεγάλη ανακούφιση στους φτωχούς. Ο Ιωσήφ και η Μαρία δεν είχαν ούτε υπηρέτη ούτε υπηρέτρια. Από τη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας φτάνουν ολομόναχοι· δεν διαθέτουν γερό ζώο για μεταφορές. Οι ίδιοι είναι ταυτόχρονα κύριοι και υπηρέτες. Δες λοιπόν κι αυτό: Αναζήτησαν πανδοχείο στην άκρη της πόλης, κι όχι μέσα σ’ αυτήν, γιατί η φτώχεια είναι πολύ ταπεινή για να τολμήσει να κυκλοφορεί ανάμεσα στους πλούσιους [Ωστόσο δωμάτιο δεν βρέθηκε ούτε σ’ αυτό το πανδοχείο]. Δεν υπήρξε λοιπόν άλλο μέρος διαθέσιμο για τη γέννηση του Σωτήρα, παρά μόνο ένα παχνί, στο οποίο ήταν δεμένα βόδια, πρόβατα και γαϊδούρια. Ω, και να μπορούσα να αντίκριζα το παχνί στο οποίο απιθώθηκε ο Κύριος! Σήμερα, για να τιμήσουμε τον Κύριο έχουμε αφαιρέσει το χωμάτινο παχνί, και το έχουμε αντικαταστήσει με λίκνο ασημένιο. Για μένα όμως πολυτιμότερο είναι εκείνο που αφαιρέθηκε. Το χρυσάφι και το ασήμι ταιριάζουν στην ειδωλολατρία. Η χριστιανική πίστη αξίζει το παχνί που ‘ναι φτιαγμένο από πηλό. Εκείνος που γεννήθηκε σ’ αυτό το παχνί δεν νοιαζόταν καθόλου για χρυσό κι ασήμι».
Αλλά μετά τη γέννηση και την επίσκεψη των Μάγων;
Σχεδόν σαράντα μέρες μετά τα Χριστούγεννα, στις 2 Φεβρουαρίου κάθε χρονιάς, γιορτάζεται η Υπαπαντή, δηλαδή το γεγονός ότι η Μαρία και ο Ιωσήφ πήγαν τον σαρανταήμερο Ιησού στον ναό, όπως όριζε ο θρησκευτικός τους νόμος. Εδώ το ευαγγέλιο δίνει μια σπουδαία πληροφόρηση, η οποία όμως βρίσκεται πίσω από στις γραμμές του κειμένου. Πρώτα απ’ όλα, τον πηγαιμό στον ναό τον περιγράφει ο ευαγγελιστής Λουκάς, το ευαγγέλιο του οποίου χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερη έγνοια για τους αδύναμους και τη δικαιοσύνη. Δεύτερον, ο Λουκάς γράφει ότι οι γονείς του Ιησού έπρεπε να προσφέρουν ως θυσία «ένα ζευγάρι τρυγόνια ή δυο μικρά περιστέρια». Αυτό προφανώς στον σημερινό άνθρωπο φαίνεται σαν η άχρηστη πληροφορία της ημέρας! Και βέβαια τέτοια είναι, όσο το κήρυγμα και η θεολογία δεν αναδεικνύουν την εκρηκτικότητα που φωλιάζει στα ευαγγέλια! Η εν λόγω πληροφορία του Λουκά μας λέει ότι η φαμίλια του Ιησού πρόσφερε τη θυσία των φτωχών! Καθόσον ο θρησκευτικός τους νόμος προέβλεπε ότι οι μη-φτωχοί πρόσφεραν μιαν άλλη, ακριβότερη θυσία: χρονιάρικο αμνό και νεοσσό περιστεράς ή τρυγόνας! Η οικογένεια του Χριστού, λοιπόν, ενέπιπτε στις διατάξεις για τους μη προνομιούχους! Αλλά όχι μόνο στα παιδικά χρόνια του Ιησού. Χοντρικά τριάντα χρόνια μετά την προσκύνηση των Μάγων, κατά τη δημόσια δράση του ο ίδιος ο Χριστός είχε δηλώσει πως δεν διέθετε καν την ιδιοκατοίκηση που διαθέτουν οι αλεπούδες και τα πτηνά. Τι μπορεί λοιπόν να είχαν απογίνει τα ακριβά δώρα των Μάγων;
Σύμφωνα με μία διαδεδομένη παράδοση, τα δώρα φυλάχτηκαν ως είχαν. Η Παναγία τα παρέδωσε στην εκκλησία των Ιεροσολύμων και περί το 400 (πάντα κατά την παράδοση αυτή) τα δώρα μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμειναν μέχρι την άλωση. Η χριστιανή μητρυιά του Μωάμεθ του Πορθητή, Μάρω, τα πρόσφερε στην αγιορείτικη μονή του Αγίου Παύλου, όπου, κατά την παράδοση, φυλάσσονται όλα ή μέρη τους.
Αυτή ωστόσο δεν είναι η μόνη παράδοση! Για την τύχη των δώρων μιλά κι ένας ύμνος του αγίου Ρωμανού του Μελωδού (6ον αι., πιθανότατα από την Έμεσα της Συρίας, τη σημερινή εσταυρωμένη Χομς). Ο Ρωμανός είναι ο συγγραφέας πλήθους γνωστών ύμνων της εκκλησίας. Αυτός όμως που μας αφορά εδώ, είναι ουσιαστικά άγνωστος (μα, γιατί;). Και εκφράζει μιαν αλλιώτικη ερμηνεία, μιαν αλλιώτικη οπτική. Ο Ρωμανός βάζει την Παναγία να απευθύνεται στον Χριστό (παραθέτω τον ύμνο σε νεοελληνική απόδοση):
«Σωτήρα μου, σώσε τον κόσμο, αφού γι’ αυτό ήρθες στη γη, […]
αφού για τούτο φάνηκες σε μένα και στους Μάγους και σ᾿ όλη την κτίση.
Κοίταξε, να οι Μάγοι, που τους έδειξες το φως του Προσώπου Σου,
σε προσκυνούν και δώρα σού προσφέρουν
χρήσιμα κι όμορφα και πολύ απαραίτητα,
που τα χρειάζομαι, επειδή ετοιμάζομαι
στην Αίγυπτο να ταξιδέψω και να φύγω με σένα, για σένα,
οδηγέ μου, γιέ μου, πλάστη μου, λυτρωτή μου,
νέο παιδί, Άχρονε Θεέ».
Στην οπτική λοιπόν του αγίου Ρωμανού τα δώρα των μάγων είχαν μιαν αλλιώτικη ιερότητα: την ιερότητα της στήριξης των αναγκεμένων. Θυμάστε; Η οικογένεια του Χριστού κατέφυγε, πρόσφυγας, στην Αίγυπτο, για να γλυτώσει το μαχαίρι του Ηρώδη! Πρόσφυγες αναγκεμένοι!
Μια φορά κι έναν καιρό; Θα έλεγα το αντίθετο! Εντελώς σήμερα!
(Λεπτομερής παρουσίαση των παραπάνω, στο βιβλίο μου Ο Θεός μου ο Αλλοδαπός, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2018).
