Του Σπύρου Τζόκα*
Η εξέγερση των εργατριών του Λονδίνου
Το αιματοβαμμένο πρωτομαγιάτικο συλλαλητήριο στο Σικάγο, το 1886, είχε ως αποτέλεσμα την καθιέρωση της διεθνούς ημέρας της Πρωτομαγιάς. Η πρωτοβουλία για την κήρυξη γενικής απεργίας την ημέρα αυτή υποστηρίχθηκε και στην Ευρώπη. Και αυτό ήταν φυσικό, καθώς το 1886 το συνδικαλιστικό κίνημα στην Ευρώπη είχε ηλικία δεκαετιών και στο ενεργητικό του σημαντικές νίκες. Την εποχή του συλλαλητηρίου στο Σικάγο τα εργατικά σωματεία στην Ευρώπη είχαν αναπτυχθεί κυρίως στις κατηγορίες των ειδικευμένων εργατών, ενώ υστερούσαν στα εργοστάσια ιδρώτα (sweat shops) των ανειδίκευτων εργατών-τριών, όπου τα καταπιεστικά συστήματα εξακολουθούσαν να υπάρχουν. Από ένα τέτοιο εργοστάσιο πηγάζει και η παρακάτω αληθινή ιστορία, λίγα χρόνια πριν το συλλαλητήριο στο Σικάγο. Το ιστορικό γεγονός αναφέρεται στην εξέγερση των εργατριών στο εργοστάσιο κατασκευής σπίρτων των «Μπράγιαντ και Μαίη» στο Λονδίνο.
Ήταν ένα σκυθρωπό, κλασικό λονδρέζικο απόγευμα, όταν η δημοσιογράφος Αννι Μπέζαν, διάσημη για τις ριζοσπαστικές της ιδέες και για τους εργατικούς της αγώνες, επισκέφτηκε το εργοστάσιο σπίρτων των «Μπράγιαντ και Μαίη». Σκοπός της ήταν να φέρει στο φως τις άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες εργασίας που επικρατούσαν εκεί. Σταμάτησε στα κάγκελα του εργοστασίου και περίμενε την έξοδο των εργατριών. Όταν η σειρήνα του εργοστασίου σήμανε το τέλος της εργάσιμης μέρας και οι εργάτριες άρχισαν να βγαίνουν, κάποιες εργάτριες αναγνώρισαν την μαχητική δημοσιογράφο, που με την κόκκινη φούστα της και το τυπικό καπελίνο πάνω στα πλούσια μαύρα μαλλιά της, ήταν πολύ γνωστή φυσιογνωμία.
Άρχισαν να συγκεντρώνονται γύρω της. Ήταν φτωχοντυμένες, με τριμμένα και γκρίζα παλτά κουμπωμένα ως το λαιμό και με φορέματα παλιά, με μαντίλια γύρω απ’το λαιμό και σάλι στο κεφάλι. Τα παπούτσια τους ήταν ξεχαρβαλωμένα και στραβοπατημένα, τα πρόσωπά τους ωχρά και σημαδεμένα από τη φτώχεια, τα μάτια τους με κόκκινους κύκλους, τα χέρια ξέθωρα και σε πολλές περιπτώσεις πληγωμένα από τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή των σπίρτων. Στο πρόσωπο της Μπέζαν έβλεπαν έναν άνθρωπο που έδειχνε ενδιαφέρον γι’αυτές και για τα βάσανά τους και οι εκμυστηρεύσεις τους ξεχείλιζαν σαν πλημμυρισμένος χείμαρρος. Την εμπιστεύονταν.
Η πληρωμή των εργατριών κυμαινόταν από 3 σελίνια τη βδομάδα που έπαιρνε ένα κοριτσάκι δεκατριών χρόνων (!) ως 12 σελίνια που έδιναν στις πιο ηλικιωμένες γυναίκες, αυτές που είχαν μεγαλύτερες ευθύνες. Αμοιβή που δεν επαρκούσε ούτε για τα στοιχειώδη. Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό. Ήταν και οι πρωτόγονες συνθήκες, υπό τις οποίες ήταν υποχρεωμένες να δουλεύουν, στριμωγμένες σε άβολους πάγκους μέσα σε μικρά δωμάτια με λίγο φως και λίγο αέρα, χωρίς τις κατάλληλες υγιεινές συνθήκες, μ’ ένα συντομότατο διάλειμμα για φαγητό, που δεν είχαν ούτε τόπο για να καθίσουν να το φάνε. Όρθιες, περιφερόμενες και βιαστικά έτρωγαν.
Και, μαζί μ’ όλα αυτά, υπό τη συνεχή πίεση μια αυστηρότατης πειθαρχίας, που την ασκούσαν αυταρχικοί και εχθρικά διατεθειμένοι επιστάτες. Έπειτα, όλες σχεδόν οι εργάτριες έβλεπαν κάθε βδομάδα τις «αποδοχές» τους να μειώνονται από «πρόστιμα» που τους επέβαλαν για ασήμαντες αιτίες: μια απάντηση που δεν έδειχνε μεγάλο σεβασμό, κάποιο χαλασμένο σπίρτο αφημένο πάνω στον πάγκο, τα παπούτσια της εργάτριας κάπως ακάθαρτα. Οι εργάτριες δεν είχαν καμία συνδικαλιστική οργάνωση: βοηθούσαν η μια την άλλη όσο μπορούσαν, αλλά πολύ λίγα ήταν αυτά που μπορούσαν να κάνουν για να βελτιώσουν στο σύνολο την κατάστασή τους, αφού οποιαδήποτε εργάτρια που οι επιστάτες θα την κατηγορούσαν ότι ήθελε να «δημιουργήσει φασαρίες» απολυόταν αμέσως από τη δουλειά.
Με τίτλο «Λευκή δουλεία στο Λονδίνο» η Αννι Μπέζαν κυκλοφόρησε άρθρο στην εφημερίδα, το οποίο άρχιζε έτσι: «Γεννημένες στις φτωχογειτονιές, σπρώχνονται παιδούλες ακόμα, στη δουλειά, καχεκτικές, γιατί δεν τρέφονται καλά, καταπιέζονται, απροστάτευτες, καθώς είναι, και διώχνονται όταν πια δεν έχουν τη δύναμη να προσφέρουν αρκετά. Ποιος νοιάζεται αν οι σπιρτούδες πεθαίνουν ή μένουν στο δρόμο, μια και οι μέτοχοι παίρνουν τα ποσοστά τους;». Το άρθρο πυροδότησε πορεία των εργατριών προς το κοινοβούλιο. Η κατάληξη όμως τότε ήταν γνωστή. Βίαιη διάλυση της διαμαρτυρίας, αρκετοί τραυματισμοί και οι συλλήψεις. Την επαύριο ακολούθησαν οι απολύσεις και η τρομοκρατία. Αυτά συνέβαιναν τότε. Οι κατακτήσεις αργές και ποτισμένες με αίμα. Ας διαφυλαχθούν. Φαίνεται ότι και στις δύσκολες μέρες που βιώνουμε κινδυνεύουν, καθώς τα εργασιακά δικαιώματα δέχονται για μια ακόμα φορά επίθεση.
*ΣΠΥΡΟΣ ΤΖΟΚΑΣ
Πανεπιστημιακός, συγγραφέας,
υποψήφιος με το ΚΚΕ στον Νότιο Τομέα Αθηνών
