Σελίδες από την πολιτιστική ιστορία της Καισαριανής
Του Σπύρου Τζόκα – Πανεπιστημιακός, Συγγραφέας
Σε μια ιδιαίτερα δύσκολη εποχή, τον Σεπτέμβριο του 1951, όταν όλα τα ‘σκιάζε η φοβέρα, μια ομάδα νέων της πάνω Καισαριανής προχώρησε στο εγχείρημα. «Να ιδρύσουμε έναν πολιτιστικό σύλλογο και να αναδείξουμε τις αξίες μας» αποφάνθηκε ο Λάζαρος. Μαζεύτηκαν, λοιπόν, ο Ματθαίος Φραγκιάς, ο Λάζαρος Κουζηνόπουλος, ο Τάσος Νηφάκος, ο Πάνος Γλυκοφρύδης, οι Γιάννης και Τάσος Μωυσόγλου και κάποιοι άλλοι και αποφάσισαν να ιδρύσουν έναν πολιτιστικό σύλλογο με σκοπό την άνοδο του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου της νεολαίας και γενικότερα του λαού της συνοικίας. Και το έπραξαν. Σε μικρό χρονικό διάστημα η κίνηση διευρύνεται με την προσχώρηση αρκετών νέων ανθρώπων οι οποίοι δίνουν πνοή και δυναμική σ’ αυτή. Μεταξύ αυτών που προσχώρησαν στην κίνηση ήταν και ο Μάριος Χάκκας.
Η κίνηση αυτή εξαπλώνεται σταδιακά σ’ όλη την Καισαριανή και αρχίζουν οι ενέργειες για τη μορφοποίησή της. Εκπρόσωποι της κίνησης επισκέφθηκαν το Δήμαρχο Λεωνίδα Μανωλίδη και του ζήτησαν τη βοήθειά του, η οποία εκείνος υποσχέθηκε ότι θα ήταν αμέριστη. Η δημοτική αρχή δεν θα μπορούσε να είναι ξένο σώμα. Ήταν στο σώμα του συνοικισμού. Η συμβολή της δημοτικής αρχής έδωσε φτερά στην κίνηση: «έχουμε και τους αιρετούς μαζί μας, προχωράμε.» Η κίνηση πραγματικά προχωρεί να οργανώσει την πρώτη ιδρυτική συνέλευσή της. Η συνέλευση αυτή έγινε στην αίθουσα τελετών του σχολείου Βενιζέλου. Σ’ αυτήν έλαβε μέρος ο κύριος όγκος των μελών της. Κάποιοι, ελάχιστοι, απεχώρησαν συμμεριζόμενοι τους ψιθύρους ότι η κίνηση είχε συγκεκαλυμμένο πολιτικό-κομματικό χαρακτήρα. Πάντα έτσι γίνεται. Η ίδια δικαιολογία: «δεν μετέχω επειδή η κίνηση έχει πολιτικό χαρακτήρα.» Πώς μπορούσε να είναι αλλιώς; Ευτυχώς ήταν λίγοι αυτοί, που προφανώς φοβήθηκαν και έψαχναν πρόσχημα. Η συνέλευση προχώρησε κανονικά. Με πρόεδρο τον Λάζαρο Κουζηνόπουλο ενέκρινε σχέδιο καταστατικού που είχε ως πρότυπο το αντίστοιχο της ΕΟΦ (Ένωση Ορειβατών Φυσιολατρών). Αυτό δόθηκε στο δικηγόρο Φώτη Καραγιάννη, ο οποίος αμισθί, το προσάρμοσε στις απαιτήσεις του νόμου και το υπέβαλε στο Πρωτοδικείο για έγκριση.
Έτσι, άρχισε η δραστηριότητα της Φιλοπροοδευτικής Ένωσης Νέων (ΦΕΝ), μια όαση στα δύσκολα χρόνια της μεταπολεμικής Καισαριανής. Η ΦΕΝ έλαβε νομική υπόσταση και σφραγίδα που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γιώργος Κακουλίδης. Η κίνηση συνεχώς διευρυνόταν και με νέους από άλλες περιοχές της Αθήνας και η φήμη της απλωνόταν. Η πρώτη εκδήλωση της ΦΕΝ έγινε τις απόκριες του 1952, όπου οργανώθηκε χορός σε κέντρο του Σκοπευτηρίου, ώστε να δηλώσει την παρουσία της και να ενισχύσει τα οικονομικά της. Κορυφαία εκδήλωση της ΦΕΝ ήταν το αφιέρωμα στον εθνικό ποιητή μας Διονύσιο Σολωμό. Έγινε στην αίθουσα του κινηματογράφου «ΕΚΛΑΙΡ», που αργότερα μετονομάσθηκε σε «ΝΑΝΑ» και σήμερα στη θέση του δεσπόζει μια πολυκατοικία!!! Μεγαλειώδης και καλά οργανωμένη εκδήλωση! Με μια τεράστια σκιά, όμως, πάνω της. Η εκδήλωση συνέπεσε με ένα τραγικό γεγονός: την εκτέλεση του Ν. Μπελογιάννη.
Ο προβληματισμός, η αγανάκτηση, η πίκρα και η αδικία ώθησαν κάποιους να προτείνουν τη ματαίωση της εκδήλωσης. Η εκδήλωση, όμως, για πολλούς και ευνόητους λόγους, έπρεπε να γίνει κι έγινε. Έπρεπε να δειχθεί για μια ακόμα φορά ότι η τρομοκρατία δεν πτοεί τους ανθρώπους του συνοικισμού. Στον κατάμεστο κινηματογράφο, με την παρουσία του Δημάρχου και της δημοτικής αρχής, η συγκίνηση ήταν έντονη. Τα όρια είχαν συρρικνωθεί. Οι στίχοι του Σολωμού από την «τρελή μάνα» αντηχούσαν για τους εκτελεσμένους πατριώτες, ενώ οι άλλοι της «Δόξας» παρέπεμπαν στην «ολόμαυρη ράχη» των τόπων των εκτελέσεων. Στην εκδήλωση πήραν μέρος ερασιτέχνες του Θεάτρου και του ποιητικού λόγου και μικρό χορωδιακό σύνολο. Ήταν πράγματι μια πρωτόγνωρη για την Καισαριανή πνευματική εκδήλωση που αναδείκνυε την αξία της ΦΕΝ και την αξία των λαϊκών πολιτιστικών κινήσεων.
Η ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΕΝ. Η εξαιρετική αυτή αρχή δεν είχε ανάλογη συνέχεια. Ο αμείλικτος πόλεμος που κήρυξε η ασφάλεια, η τρομοκρατία και η παραπληροφόρηση λειτούργησαν διαλυτικά για τη ΦΕΝ. «Η κίνηση αυτή πρέπει να τελειώσει με κάθε τρόπο, με κάθε μέσο», ήταν η εντολή. Πολλά μέλη της κίνησης λιποψύχησαν και ζήτησαν τη διαγραφή τους. Στην πορεία αυτή ελάχιστα έγιναν. Κάποιες εκδρομές και ένας χορός. Άδεια για συγκεντρώσεις και διαλέξεις δε δινόταν. Το τέλος της ΦΕΝ πλησίαζε. Οι διαμαρτυρίες στην ασφάλεια εκ μέρους των εκπροσώπων της ΦΕΝ δεν απέδωσαν. Το οριστικό τέλος της ΦΕΝ γράφτηκε στην τελευταία συνέλευσή της, όπου ο γραμματέας της, Λάζαρος Κουζηνόπουλος, πήρε τα χαρτιά και τη σφραγίδα και τα κλείδωσε στο σπίτι του, περιμένοντας καλύτερες εποχές.
ΟΙ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΕΠΟΧΕΣ, όμως, καθυστερούν. Όλα δοκιμάζονται, όλες οι αξίες, όλες οι συμπεριφορές. Δοκιμάζεται και ο πολιτισμός, δοκιμάζεται και το ελληνικό τραγούδι. «Το λαϊκό τραγούδι κουλουριάζεται σα φίδι στις σκοτεινές τρύπες, που στεγάζουν τα ράκη μας», γράφει ο Λάζαρος Κουζηνόπουλος. Επιχειρείται συνολική άλωση. Η καρδιά, όμως, του λαού αντέχει. Μέσα από τις στάχτες γεννιέται η ελπίδα. Δεκαετία του ’60 κι όλα φαίνονται να ανθίζουν. Στην Καισαριανή, πολιτιστικός οργασμός! Η Άνοιξη της Ελλάδας, η Άνοιξη της Καισαριανής. Έρχεται και πάλι η ώρα της ΦΕΝ. Σύμβολα και σφραγίδες βγαίνουν από τα μπαούλα.
Η ΦΕΝ επαναλειτουργεί το 1963, χρονιά που ενέπνευσε ένας διαφορετικός άνεμος στα δρώμενα της χώρας μας. Τώρα τα πάντα ήταν καλύτερα. Η οργάνωση στη δεύτερη αυτή περίοδο ήταν πιο καλή και πιο αποτελεσματική από την προηγούμενη. Υπήρχαν γραφεία της κίνησης (Σμύρνης και Β. Κων/νου), προσφορές των μελών σε χρήμα, ραδιόφωνα, έπιπλα, βιβλιοθήκη, και κυρίως, κινητή κινηματογραφική μηχανή.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΦΕΝ χαρακτηρίζεται από πληθώρα εκδηλώσεων με έντονο πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιεχόμενο. Οι εκδηλώσεις αυτές γινόταν στην αίθουσα τελετών του Δήμου, και τα θέματα ήταν λογοτεχνικά, θεατρικά και μουσικά. Σημαντικές τέτοιες εκδηλώσεις ήταν οι συναυλίες από τους Σταύρο Ξαρχάκο, Χρήστο Λεοντή, η θεατρική παράσταση «Εριφύλη» και, κυρίως, το αφιέρωμα για τα ογδόντα χρόνια του Κ. Βάρναλη. Εξαιρετικές και πρωτόγνωρες εμπειρίες για τον συνοικισμό. Επίσης, συνεργείο της ΦΕΝ μετέφερε την κινηματογραφική μηχανή από γειτονιά σε γειτονιά με το αυτοκίνητο του Γιάννη Κακουλίδη και πρόβαλε ταινίες ψυχαγωγικού και μορφωτικού περιεχομένου.
Τέλος, η ΦΕΝ ήταν παρούσα και σε εκδηλώσεις για την Ειρήνη, όπως στην πρώτη μεγάλη πορεία Ειρήνης με ειδικό άρμα που φιλοτεχνήθηκε από το ζωγράφο Μήτσο Κακουλίδη. Η δεύτερη περίοδος της ΦΕΝ κλείνει με την επιβολή της στρατιωτικής χούντας στις 21 Απριλίου 1967. Ήταν πραγματικά μια ωραία εποχή. Έτσι τελείωσε ένα εξαιρετικά σημαντικό πολιτιστικό γεγονός για την Καισαριανή. Έτσι γράφτηκε στην πολιτιστική ιστορία του συνοικισμού.
ΠΗΓΗ: “Καποτε… στην Καισαριανή” του Σπύρου Τζόκα, εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ
