Δεν είναι αυτή η πρώτη πανδημία που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο είδος. Είναι η πρώτη που αντιμετωπίζουμε ΕΜΕΙΣ. Στην ιστορία του ανθρώπου στη γη υπήρξαν πολλές μέχρι σήμερα και κάποιες απ’ αυτές με μεγαλύτερο κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Λοιμοί, χολέρα, πανούκλα, «πόλεμοι».
Δεν έχω την αίσθηση, ότι όλες αυτές, οι πανδημίες, άλλαξαν ιδιαίτερα τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των ανθρώπων. Δυστυχώς η ιστορία αυτά διδάσκει.
Κείμενο-έρευνα: Σωτήρης Παπαμιχαήλ
Kαι ξαφνικά, ακούω από παντού το πόσο άλλαξε η ζωή μας, λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, κάτι που σ’ ένα βαθμό ισχύει βέβαια, για ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας μια και ο φόβος μπήκε έντονα στη ζωή μας.
Απ’ την άλλη τρώμε τα ίδια φαγητά, μιλάμε με τους ίδιους ανθρώπους (βοηθά σ’ αυτό η τεχνολογία), βλέπουμε μανιωδώς κι εναγωνίως τον Τσιόρδα και τον Χαρδαλιά και δελτία ειδήσεων. Γίναμε επιδημιολόγοι (κάθε φορά που συμβαίνει κάτι ιδιαίτερο στη ζωή μας αποκτάμε ικανότητες, που αγνοούσαμε μέχρι χτες (σεισμολόγοι, οικονομολόγοι, μηχανικοί, γιατροί κλπ) και η ΜΕΓΑΛΗ (αλλά πιστεύω πρόσκαιρη) ΑΛΛΑΓΗ, είναι ότι χειροκροτούμε και υμνούμε αυτούς που μέχρι χτες αποκαλούσαμε άχρηστους, τεμπέληδες, φακελάκηδες κι ένα σωρό άλλα κοσμητικά επίθετα.
Και βέβαια «ανακαλύψαμε» την αξία του δημόσιου τομέα, μια και δεν είναι μόνο οι γιατροί στην πρώτη γραμμή του αγώνα, αλλά όλος ο δημόσιος τομέας και όλο το υγειονομικό προσωπικό, που όσο εμείς «κρατάμε τις αποστάσεις για να μη κολλήσουμε», αυτοί συνεχίζουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε χώρους που συγχωτίζονται πολλοί μαζί ρισκάροντας τη ζωή τους και τη ζωή των αγαπημένων τους.
Στην πορεία θ’ αλλάξουν και κάποιες συνήθειες μας, όπως ο τρόπος που ψωνίζουμε για παράδειγμα, μια και οι αγορές μέσω διαδικτύου προβλέπεται να αυξηθούν δραματικά στο εγγύτερο μέλλον, μειώνοντας έτσι τις προσωπικές επαφές με τα μαγαζιά της γειτονιάς μας και κάνοντάς μας πιο απόμακρους δυστυχώς.
Δεν είναι αυτή η πρώτη πανδημία που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο είδος. Είναι η πρώτη που αντιμετωπίζουμε ΕΜΕΙΣ. Στην ιστορία του ανθρώπου στη γη υπήρξαν πολλές μέχρι σήμερα και κάποιες απ’ αυτές με μεγαλύτερο κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Λοιμοί, χολέρα, πανούκλα, «πόλεμοι».
Δεν έχω την αίσθηση, ότι όλες αυτές, οι πανδημίες, άλλαξαν ιδιαίτερα τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των ανθρώπων. Δεν έκαναν τον άνθρωπο πιο σοφό, ούτε πιο αλληλέγγυο, ούτε πιο ΑΝΘΡΩΠΟ και καθόλου πιο διεκδικητικό. Δεν προσπάθησε μετά το πέρας κάποιας απ’ αυτές να διορθώσει τα κακώς κείμενα που εμφανίστηκαν στη διάρκειά της, δεν προσπάθησε να προστατεύσει τους πιο αδύναμους και πιο ευπαθείς.
Μάλλον συνέβη το αντίθετο. Υποτάχθηκε πιο εύκολα στον ισχυρό, για ένα κομμάτι ψωμί ή για ένα φάρμακο και «σκότωσε», για τον ίδιο λόγο τον πιο αδύναμο. Θυμήθηκε μόλις πέρασε ο κίνδυνος τον «κακό» εαυτό του και έγινε ακόμη πιο σκληρός . Για παράδειγμα η λέπρα θεωρήθηκε τιμωρία από τον Θεό και οδήγησε σε ηθικές κρίσεις και εξοστρακισμό των θυμάτων.
Πιστεύω ακράδαντα πως ο άνθρωπος σε περιόδους κρίσης βγάζει τον κακό του εαυτό (ευτυχώς ακόμη στην χώρα μας δεν φτάσαμε σε μεγάλο βαθμό αυτής της κρίσης, όμως επιφυλάσσομαι για όσα μας περιμένουν μετά), ότι ο φόβος και η πείνα τον υποτάσσει στους δυνατούς, ενώ σε περιόδους ευημερίας βγάζει τον καλό του εαυτό, μια και έχει περίσσευμα για τον διπλανό του και βέβαια νοιώθοντας κι αυτός ισχυρός διεκδικεί ακόμη περισσότερα για μια καλύτερη ζωή.
Σας παραθέτω πιο κάτω τις σημαντικότερες περιπτώσεις καταγεγραμμένων πανδημιών, όπως τις αλίευσα από έγκυρες πηγές, που ίσως μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό που ζούμε σήμερα.
Πανδημία ονομάζουμε την επιδημία που εξαπλώνεται πέρα από τα σύνορα μιας χώρας, τότε η ασθένεια γίνεται επίσημα πανδημία.
Η ανθρώπινη ιστορία έχει πολλές τέτοιες περιπτώσεις , που ξεκινούν απ’ όσο γνωρίζουμε πριν από 10.000 χρόνια, απ’ την εποχή που οργανώνεται η αγροτική ζωή και δημιούνται κοινότητες, που ήταν επιρρεπείς στις επιδημίες. Η ελονοσία, η φυματίωση, η λέπρα, η γρίπη, η ευλογιά και άλλες μολυσματικές ασθένειες εμφανίστηκαν για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Όσο μάλιστα εκπολιτιζόταν ο άνθρωπος, και έφτιαχνε πόλεις, άνοιγε εμπορικούς δρόμους κι έκανε πολέμους, τόσο πιο πιθανές ήταν οι πανδημίες.
Το 430 π.χ, έχουμε τον λοιμό της Αθήνας
Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η ασθένεια πέρασε απ’ όλους τους εμπορικούς δρόμους της εποχής τη Λιβύη, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο, κι έφτασε στην Αθήνα όπου πέθαναν σχεδόν τα δύο τρίτα του πληθυσμού της και ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την ήττα τους από τους Σπαρτιάτες στον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Ο Λοιμός των Αντωνίνων (από τη δυναστεία που κυβερνούσε τότε τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία) ή λοιμός του Γαληνού (από το όνομα του Έλληνα γιατρού που πρώτος την περιέγραψε) το 165 έως το 180.
Μάλλον η πρώτη φορά που εμφανίζεται η ευλογιά. Ξεκίνησε από τους Ούννους. Οι Ούννοι μόλυναν τους Γερμανούς, οι οποίοι με τη σειρά του μόλυναν τους Ρωμαίους στρατιώτες που βρίσκονταν στις περιοχές τους. Επιστρέφοντας οι στρατιώτες στις πατρίδες τους συνέβαλαν στην εξάπλωση της ασθένειας.
Ο Λοιμός του Κυπριανού (250)
Πήρε το όνομά της από το πιο γνωστό της θύμα, τον επίσκοπο Καρθαγένης Κυπριανό. Ξεκίνησε από την Αιθιοπία και μέσω της Βόρειας Αφρική πέρασε στη Ρώμη και βορειότερα. Υπήρχαν εστίες της πανδημίας και τους επόμενους τρεις αιώνες. Το 444 έπληξε τη Βρετανία
Ο Λοιμός του Ιουστινιανού (541)
Αρχικά εμφανίστηκε στην Αίγυπτο και στη συνέχεια εξαπλώθηκε μέσω της Παλαιστίνης στα λοιπά εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.
Επανεμφανίστηκε τους επόμενους δύο αιώνες και προκάλεσε τον θάνατο 50 εκατομμυρίων ανθρώπων, το 26% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Λέπρα (11ος αιώνας)
Παρόλο που ήταν γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων, η λέπρα εξελίχθηκε σε πανδημία στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα την κατασκευή πολλών ειδικών εγκαταστάσεων (λεπροκομείων) για να απομονώσουν τον τεράστιο αριθμό των πασχόντων.
Τότε η λέπρα θεωρήθηκε τιμωρία από τον Θεό και οδήγησε σε ηθικές κρίσεις και εξοστρακισμό των θυμάτων. Είναι γνωστή και ως ασθένεια του Χάνσεν στις μέρες μας, εξακολουθεί να προσβάλλει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους ετησίως, αλλά είναι ιάσιμη.
Ο Μαύρος Θάνατος (1350)
Υπεύθυνος για το θάνατο του ενός τρίτου του παγκόσμιου πληθυσμού, αυτή η δεύτερη εμφάνιση της βουβωνικής πανώλης άρχισε πιθανά από την Ασία και κινήθηκε δυτικά με τα εμπορικά καραβάνια. Εισήλθε μέσω της Σικελίας το 1347, όταν έφτασαν φορείς της ασθένειας στο λιμάνι της Μεσσήνης, και γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη.
Η Αγγλία και η Γαλλία επλήγησαν τόσο πολύ που κήρυξαν εκεχειρία στον μεταξύ τους πόλεμο. Το βρετανικό φεουδαρχικό σύστημα κατέρρευσε όταν η ασθένεια άλλαξε τις οικονομικές συνθήκες και τα δημογραφικά δεδομένα. Βορειότερα οι Βίκινγκς έχασαν τη στρατιωτική τους ισχύ και οι εξερευνήσεις τους στη Βόρεια Αμερική σταμάτησαν.
Η Κολομβιανή Ανταλλαγή (1492)
Μετά την άφιξη των Ισπανών κονκισταδόρες στην Καραϊβική, οι ασθένειες όπως η ευλογιά, η ιλαρά και η βουβωνική πανώλη, μεταδόθηκαν στους ιθαγενείς πληθυσμούς. Οι μεταδοτικές αυτές ασθένειες εξολόθρευσαν το 90% των ιθαγενών σε Βόρεια και Νότια Αμερική. Κατά την άφιξή του στο νησί της Ισπανιόλας (σήμερα περιλαμβάνει τα κράτη Αϊτή και Δομηνικανή Δημοκρατία), το 1492, ο Χριστόφορος Κολόμβος και οι άνδρες του ήλθαν σε επαφή με τη φυλή των Ταϊνό, που αριθμούσε 60.000 ανθρώπους. Το 1548 είχαν απομείνει μόνο 500.
Το σενάριο αυτό επαναλήφθηκε σε ολόκληρη την Αμερική. Το 1520 η αυτοκρατορία των Αζτέκων καταστράφηκε από την ευλογιά που μετέφεραν οι Αφρικανοί σκλάβοι.
Βρετανική έρευνα το 2019 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εξολόθρευση περίπου 56 εκατομμυρίων ιθαγενών Αμερικανών τον 16ο και τον 17ο αιώνα, από μολυσματικές ασθένειες, ενδέχεται να άλλαξε το κλίμα της Γης, καθώς η ανάπτυξη της βλάστησης σε προηγουμένως καλλιεργημένες εκτάσεις, μετέφερε περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και προκάλεσε ψυχρό συμβάν, γνωστό στην επιστημονική κοινότητα «Μικρή Εποχή των Παγετώνων» («Little Ice Age»).
Ο Μεγάλος Λοιμός του Λονδίνου (1665)
Στη δεύτερη καταγεγραμμένη εμφάνισή της, η βουβωνική πανώλη οδήγησε στο θάνατο του 20% του πληθυσμού του Λονδίνου. Καθώς οι θάνατοι αυξάνονταν και οι μαζικοί τάφοι έκαναν την εμφάνισή τους, εκατοντάδες χιλιάδες γάτες και σκυλιά σφαγιάστηκαν ως πιθανή αιτία και η ασθένεια εξαπλώθηκε μέσω των λιμανιών κατά μήκος του Τάμεση. Την καταστροφή ήλθε να αποτελειώσει η Μεγάλη Φωτιά του Λονδίνου, το φθινόπωρο του 1666.
Η πρώτη πανδημία χολέρας (1817)
Η πρώτη από τις επτά πανδημίες της χολέρας τα επόμενα 150 χρόνια, προήλθε από τη Ρωσία, όπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Εξαπλώθηκε μέσα από το νερό και τις τροφές που είχαν μολυνθεί από τα περιττώματα και το βακτήριο μεταφέρθηκε από Βρετανούς στρατιώτες στην Ινδία, όπου πέθαναν εκατομμύρια άνθρωποι.
Η εμβέλεια της βρετανικής αυτοκρατορίας και του ναυτικού της προκάλεσε την εξάπλωση της χολέρας στην Ισπανία, την Αφρική, την Ινδονησία, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ιταλία, τη Γερμανία και την Αμερική, όπου σκότωσε 150.000 ανθρώπους. Ένα εμβόλιο ήταν διαθέσιμο το 1885, αλλά οι πανδημίες συνεχίστηκαν.
Η τρίτη πανδημία βουβωνικής πανώλης (1855)
Ξεκινώντας από την Κίνα και μετακομίζοντας στην Ινδία και το Χονγκ Κονγκ, η βουβωνική πανώλη προκάλεσε 15 εκατομμύρια θύματα. Αρχικά εξαπλώθηκε μέσω των ψύλλων από την επαρχία Γιουνάν και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους παράγοντας που προκάλεσε δύο σημαντικές εμφύλιες διαμάχες στην Κίνα.
Η Ινδία αντιμετώπισε τις σημαντικότερες ανθρώπινες απώλειες και η επιδημία χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για κατασταλτικές πολιτικές από τους Βρετανούς αποικιοκράτες. Η πανδημία θεωρήθηκε ενεργή έως το 1960, όταν τα κρούσματα έπεσαν κάτω από τα 200.
Η πανδημία ιλαράς στα Φίτζι (1875)
Ένα χρόνο αφότου τα νησιά Φίτζι του Νοτίου Ειρηνικού εντάχθηκαν στη Βρετανική Αυτοκρατορία, μία ομάδα ντόπιων προεστών επισκέφθηκε την Αυστραλία. Επιστρέφοντας στην πατρίδα τους έφεραν μαζί τους και την ασθένεια. Η ιλαρά εξαπλώθηκε με απίστευτη ταχύτητα και μέσα σε έξι μήνες αφάνισε το ένα τρίτο των κατοίκων των Φίτζι, συνολικά 40.000 άτομα.
Η Ρωσική Γρίπη (1889)
Η πρώτη σημαντική πανδημία γρίπης ξεκίνησε από τη Σιβηρία και το Καζακστάν, ταξίδεψε στη Μόσχα, στη Φινλανδία και την Πολωνία, όπου μεταφέρθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη. Μέχρι το επόμενο έτος, μέσω του Ατλαντικού Ωκεανού έπληξε τη Βόρεια Αμερική και την Αφρική. Έως το τέλος του 1890, 360.000 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους.
Η Ισπανική Γρίπη (1918)
Η γρίπη των πτηνών που οδήγησε σε 50 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως, φαίνεται ότι προήλθε από την Κίνα και μεταδόθηκε από Κινέζους εργάτες που μεταφέρονταν σιδηροδρομικώς μέσω του Καναδά προς την Ευρώπη. Στη Βόρεια Αμερική, η γρίπη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Κάνσας στις αρχές του 1918 και στην Ευρώπη την άνοιξη της ίδιας χρονιάς.
Την ονομασία της «ισπανική γρίπη», την οφείλει στις δημοσιογραφικές αναφορές για την έξαρση της ασθένειας στη Μαδρίτη. Η απειλή της ισπανικής γρίπης εξαφανίστηκε το καλοκαίρι του 1919, όταν το μεγαλύτερο μέρος των ασθενών είχε αναπτύξει ανοσία ή είχε πεθάνει.
Η Ασιατική Γρίπη (1957)
Ξεκίνησε από το Χονγκ Κονγκ και γρήγορα εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Κίνα και έπειτα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Ευρώπη η Μεγάλη Βρετανία ήταν αυτή που επλήγη περισσότερο με 14.000 νεκρούς μέσα σε έξι μήνες. Ένα δεύτερο κύμα της ασιατικής γρίπης ακολούθησε στις αρχές του 1958, προκαλώντας συνολικά περίπου 1, 1 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως, με 116.000 θανάτους μόνο στις ΗΠΑ. Δημιουργήθηκε εμβόλιο που περιόρισε σημαντικά την πανδημία.
Το AIDS (1981)
Το AIDS παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στις αμερικανικές κοινότητες των ομοφυλοφίλων, αλλά πιστεύεται ότι αναπτύχθηκε από έναν ιό χιμπατζή από τη Δυτική Αφρική τη δεκαετία του 1920. Η ασθένεια, η οποία διαδίδεται μέσω ορισμένων σωματικών υγρών, μεταφέρθηκε στην Αϊτή τη δεκαετία του 1960, στη Νέα Υόρκη και το Σαν Φρανσίσκο τη δεκαετία του 1970.
Τα επόμενα χρόνια αναπτύχθηκαν θεραπείες που επιβραδύνουν την πρόοδο της νόσου, αλλά 35 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν πεθάνει από AIDS.
