Όσο υπερτονίζεται η σημασία της ατομικής ευθύνης , εστιάζουμε όλο και λιγότερο στην εξίσου σημαντική κρατική ευθύνη
Της Σοφίας Χανή
Ένας ιός που εξαπλώνεται ραγδαία, μια παγκόσμια πανδημία, εκατομμύρια κρούσματα και χιλιάδες θύματα, συστήματα υγείας που αγκομαχούν για να την αντιμετωπίσουν, οικονομίες που κλυδωνίζονται, κράτη και οργανισμοί που δοκιμάζονται. Η αυγή της νέας δεκαετίας έφερε μια μεγάλη δοκιμασία για την παγκόσμια υγεία, που εν τέλει αποτελεί μια πρόκληση και για το ίδιο το κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα και για την ετοιμότητα του απέναντι σε τέτοιες παγκόσμιες κρίσεις, όπως και για τις λειτουργίες του κράτους και της δημοκρατίας σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Κι ενώ βρισκόμαστε ήδη στην τέταρτη εβδομάδα καραντίνας , με τον ιό να καλπάζει σκορπίζοντας αβεβαιότητα και ανασφάλεια, τόσο για το παρόν όσο και για την επόμενη μέρα , δεν γίνεται να μην αναρωτηθούμε για τους προβληματισμούς που γεννάει η πανδημία , μεταξύ άλλων , για το ρόλο του κράτους αλλά και των πολιτών.
Κάτι που ακούμε συνεχώς τις τελευταίες βδομάδες, και όχι μόνο από εγχώρια κυβερνητικά στόματα είναι ότι αυτή τη στιγμή βιώνουμε ένα πόλεμο. Ένα πόλεμο το δίχως άλλο ιδιαίτερο , ασύμμετρο , ενάντια σε έναν αδιόρατο μικροσκοπικό εχθρό με τεράστια επίδραση . Και ενώ μιλάμε για τις οχυρώσεις και τα όπλα αυτού του πολέμου , λαμβάνει χώρα και μια άλλη “σύγκρουση”, όπως θα έλεγαν κάποιοι, αυτή τη φορά στο πεδίο της κοινής γνώμης , σύγκρουση ανάμεσα στην ατομική ευθύνη και τη συλλογική όπως και την κρατική ευθύνη. Μια συζήτηση που ξεκινώντας από τα ΜΜΕ και φτάνοντας στα κοινωνικά δίκτυα και όχι μόνο , έχει το δίχως άλλο δημιουργήσει πολλές αντιπαραθέσεις τον τελευταίο καιρό, έναν ιδιότυπο πόλεμο θα λέγαμε για το ποιό πεδίο έχει τη μερίδα του λέοντος της ευθύνης για την προστασία της δημόσιας υγείας από την πανδημία και τις συχνά θανατηφόρες της συνέπειες.
Από την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων στην Ελλάδα , και με τις θλιβερές ειδήσεις για τα πρώτα εγχώρια θύματα από επιπλοκές που προκαλεί ο Covid 19 , πριν μερικές βδομάδες , η λήψη μέτρων από το κράτος για περιορισμό της εξάπλωσης με στόχο τη λεγόμενη “επιβράδυνση της καμπύλης” (ή αλλιώς την παραίνεση “flatten the curve” που ακούμε συχνά τον τελευταίο μήνα) ήταν γρήγορη θα λέγαμε , με σταδιακά μέτρα που έθεσαν τη χώρα σε καραντίνα και που έφτασαν μέχρι τον δραστικό περιορισμό και έλεγχο κυκλοφορίας. Από τα μέσα του Μαρτίου που άρχισε η εφαρμογή αυτών των μέτρων άρχισε παράλληλα και η καμπάνια “Μένουμε Σπίτι”, με στόχο την παραμονή των πολιτών στην οικία τους και την αποφυγή άσκοπων μετακινήσεων και δραστηριοτήτων.
Η κοινωνική συναίνεση για την αναγκαιότητα της καραντίνας είναι αναμφίβολα πολύ μεγάλη και η πλειοψηφία των πολιτών έχει δείξει τη δέουσα προσοχή για την προστασία της δημόσιας υγείας και την αποφυγή εξάπλωσης του ιού. Πού έγκειται λοιπόν η ιδιότυπη “σύγκρουση” ευθυνών που αναφέραμε παραπάνω; Η καμπάνια αυτή συνοδεύτηκε από μια κυρίαρχη ρητορική τόσο από πλευράς κυβέρνησης , όσο και από πλευράς ΜΜΕ , η οποία υπερθεμάτιζε τη σημασία της ατομικής ευθύνης των πολιτών και λίγο πολύ τους καθιστούσε ως τους κυρίως υπευθύνους στη μάχη αυτή για την ανάσχεση του κορωνοϊού.
Εδώ λοιπόν ανακύπτει το ερώτημα , δεν είναι αναγκαία η συνειδητοποίηση της ατομικής ευθύνης κάθε πολίτη και η προσωπική του προσπάθεια για την τήρηση των μέτρων ανάσχεσης του ιού; Σαφώς και είναι. Όμως δεν είναι αρκετή από μόνη της . Γιατί το θέμα είναι ότι η προαναφερθείσα ρητορική , που όσο πάει κερδίζει έδαφος στο δημόσιο λόγο , ουσιαστικά με το να υπερτονίζει τη σημασία της ατομικής ευθύνης , εστιάζει όλο και λιγότερο στην εξίσου σημαντική κρατική ευθύνη. Κάπως έτσι τις τελευταίες εβδομάδες γινόμαστε θεατές μιας προσπάθειας μετακύλισης των ευθυνών στις πλάτες των πολιτών. Η κυβέρνηση τα κάνει όλα εξαιρετικά και θα καρπωθεί τις όποιες επιτυχίες στη μάχη έναντια στην εξάπλωση του ιού , την όποια χειροτέρευση όμως της κατάστασης θα την φορτωθούν οι “ανεύθυνοι” πολίτες.
Αυτή η σχεδόν αποκλειστική εστίαση στη σημασία της ατομικής ευθύνης στην πορεία συνοδεύτηκε από ειδήσεις και δημοσιεύματα που μιλούσαν για μαζική έξοδο στα διόδια (που τελικά όπως αποδείχτηκε δεν ήταν και τόσο μαζική) και από ρεπορτάζ που μιλούσαν για ασυνείδητους που βολτάρουν στην παραλία Θεσσαλονίκης και όχι μόνο , θέτοντας σε κίνδυνο ολόκληρο το οικοδόμημα αντιμετώπισης της πανδημίας. Το πρόβλημα σε αυτήν την ιδιότυπη καμπάνια στοχοποίησης των πολιτών ήταν καταρχάς ότι δεν είχε, όπως φάνηκε , και μεγάλη σχέση με την πραγματικότητα, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου τηρεί τα μέτρα ευλαβικά και είναι λίγες οι εξαιρέσεις εκείνων που πράγματι διακινδυνεύουν την υγεία τη δική τους και των άλλων με δική τους ευθύνη.
Και αν η περίφημη υπόθεση του συνωστισμού στην παραλία Θεσσαλονίκης , όπου όπως φάνηκε τα πλάνα ήταν τραβηγμένα με τηλεφακό για να δίνουν εντύπωση μεγαλύτερου πλήθους , δημιουργεί ακόμα αμφιβολίες , έρχονται οι δηλώσεις του ίδιου του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλη Χρυσοχοΐδη , για να τις διώξουν κάθε αμφιβολία , καθώς παραδέχτηκε ότι η πλειονότητα των πολιτών πειθαρχεί στα μέτρα, όπως και ότι πράγματι τα ΜΜΕ φούσκωσαν το θέμα της συγκέντρωσης σε άλση και παραλίες, δικαιολογώντας τη όμως με το επιχείρημα ότι έτσι συνειδητοποιούν καλύτερα οι πολίτες ότι πρέπει να πειθαρχήσουν. Από ό,τι φαίνεται λοιπόν για τον κύριο Χρυσοχοΐδη μπορεί να τηρούμε ήδη τα μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας με προσοχή, δεν βλάπτει όμως πού και πού να αισθανόμαστε εμείς υπεύθυνοι για την όποια αυστηροποίηση τους και για να εμπεδώσουμε αυτή την ατομική μας ευθύνη, ακόμα κι αν χρειαστεί να χρησιμοποιηθούν για αυτό διαστρεβλωμένες ειδήσεις και γεγονότα.
Παραπάνω έγινε αναφορά στο ότι η ατομική ευθύνη είναι απαραίτητη μεν, όχι επαρκής αυτοτελώς δε. Γιατί από ό,τι φαίνεται, αυτή η κριτική στη συμπεριφορά των πολιτών κατά την περίοδο της καραντίνας δεν συνοδεύεται με ανάλογης έκτασης κριτική στην έτερη σημαντική και αναγκαία των ευθυνών, την κρατική ευθύνη. Ήδη αναφέρθηκε ότι πράγματι η κυβέρνηση έλαβε σχετικά νωρίς τα μέτρα περιορισμού μετακινήσεων και επιβολής καραντίνας, και βέβαια λαμβάνει τα εύσημα για αυτό. Τι γίνεται όμως με τις κρατικές ευθύνες για το διαλυμένο Εθνικό Σύστημα Υγείας το οποίο δεν λαμβάνει την απαραίτητη ενίσχυση; Τι γίνεται με την έλλειψη προσωπικού, εξοπλισμού και ατομικών μέτρων προστασίας στα νοσοκομεία; Γιατί δεν έχει γίνει ακόμα επίταξη των ιδιωτικών κλινικών για την αντιμετώπιση της πανδημίας; Τι γίνεται με τον κόσμο της εργασίας του οποίου τα δικαιώματα αυτήν την περίοδο βρίσκονται στον αέρα και βιώνουν το άγχος της επιβίωσης ; Τι γίνεται με τον συνωστισμό και τα ελλιπή μέτρα προστασίας σε αρκετές επιχειρήσεις, σε δομές προσφύγων και μεταναστών και σε φυλακές; Τα ερωτήματα συνεχίζονται και είναι πολλά.
Ποιά είναι η απάντηση; Ότι δεν είναι ώρα τώρα να μιλήσουμε για αυτά. Ότι αυτήν την περίοδο είναι απαραίτητη η ενότητα και ότι η κριτική αυτή δεν αποτελεί πάρα προπαγάνδα που εξυπηρετεί μικροπολιτικές και κομματικές σκοπιμότητες. Ακόμα και ότι είναι “συριζοτρολς” (sic) όσοι μιλάνε για το θέμα της έλλειψης ΜΕΘ, παρόλο που αυτοί εν προκειμένω είναι γνωστοί δημοσιογράφοι και παρουσιαστές της ΕΡΤ ή ο περιφερειάρχης Αττικής, ο οποίος μάλιστα εκλέχτηκε με τη στήριξη του κυβερνώντος κόμματος. Μάλλον η τελευταία κατηγορία αγνοεί τις ευθύνες και του ΣΥΡΙΖΑ για τη διάλυση του κοινωνικού κράτους, όπως και των υπολοίπων κυβερνήσεων της χώρας τα χρόνια της κρίσης, και την υποκρισία που χαρακτηρίζει την υποτυπώδη προσπάθεια αντιπολίτευσης που κάνει αυτή την περίοδο. Βλέπετε η εικόνα διάλυσης της δημόσιας υγείας παραμένει είτε με ΣΥΡΙΖΑ είτε με ΝΔ, της οποίας στελέχη ή φερέφωνα με δημοσιογραφική προβιά μιλούσαν μέχρι πριν ένα χρόνο για “γκρέμισμα δημόσιων νοσοκομείων” και υπερθεμάτιζαν για τη σημασία της ιδιωτικής υγείας.
Αυτοί λοιπόν που εδώ και χρόνια συμβάλλουν στη συνεχόμενη αποδυνάμωση της δημόσιας υγείας, που αρνούνται πολλές φορές τη σημασία της ως βασικού αγαθού, τώρα μας καλούν να βγούμε στα μπαλκόνια και να χειροκροτήσουμε το υγειονομικό προσωπικό την ίδια στιγμή που το εμπαίζει και που του αρνείται τα απαραίτητα όπλα για τη δύσκολη μάχη που δίνει. Αποκαλούν τους γιατρούς και τους νοσηλευτές “ήρωες με τις μάσκες” και παράλληλα αγνοούν τα αιτήματα τους και στέλνουν αστυνομία να τους καταστείλει όταν διαμαρτύρονται ειρηνικά τηρώντας πάντα τις απαραίτητες αποστάσεις. Και που ενώ λένε ότι δεν υπάρχουν λεφτόδεντρα τόσο για το ΕΣΥ όσο και για τη στήριξη των εργαζομένων που τα βγάζουν πέρα δύσκολα, τελικά βλέπουμε τα λεφτόδεντρα ως δια μαγείας να φυτρώνουν, όταν πρόκειται για χρηματοδότηση της καμπάνιας “Μένουμε Σπίτι” με 11 εκατομμύρια ευρώ ή για επιδοτήσεις επίσης εκατομμυρίων σε αυτοκινητοδρόμους λόγω χαμηλής κυκλοφορίας οχημάτων και σε καναλάρχες.
Και τελικά τι μένει; Αντιστεκόμαστε στα παραπάνω αψηφώντας τα μέτρα καραντίνας; Μήπως αρχίζουμε τις θεωρίες συνωμοσίας που μιλούν για δήθεν κατασκευή του κορωνοϊού; Σε καμία περίπτωση. Αναγνωρίζουμε την προσωπική μας ευθύνη για την προστασία της δημόσιας υγείας, ακούμε τους επιστήμονες και μένουμε σπίτι μας, το οποίο αφήνουμε μόνο για τα απαραίτητα, πάντα τηρώντας τα ενδεδειγμένα μέτρα προστασίας. Η υπακοή αυτή όμως στα μέτρα καραντίνας, όπως και η αποδοχή του περιορισμού ορισμένων ατομικών δικαιωμάτων μας πάντα στο μέτρο της αναλογικότητας, δεν είναι ούτε τυφλή ούτε στα πλαίσια μιας νοοτροπίας αυστηρού ατομικισμού.
Γιατί αυτή η ατομική ευθύνη μας διαπλέκεται τελικά με τη συλλογική, και με την έμπρακτη αλληλεγγύη στους συμπολίτες μας, μια ευθύνη που πηγάζει από ενδιαφέρον όχι μόνο για εμάς τους ίδιους και για τα αγαπημένα μας πρόσωπα, αλλά και για το κοινωνικό σύνολο. Δεν ξεχνάμε ότι η ιδιότητα του πολίτη δεν έγκειται μόνο στην υπακοή στα μέτρα που λαμβάνονται για το δημόσιο συμφέρον αλλά και στον έλεγχο της εξουσίας και στην άσκηση κριτικής απέναντι της , στο ενδιαφέρον και στη διαμόρφωση άποψης για τα τεκταινόμενα στο δημόσιο βίο και στην κοινωνία. Ούτε θεωρούμε ότι η πολιτική ταυτίζεται με την κομματικοποίηση με αποτέλεσμα να αποφεύγουμε να εκφραστούμε για να μην χαρακτηριστούμε, χωρίς βέβαια να γινόμαστε έρμαια ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας. Ακόμα και μέσα από το σπίτι προσπαθούμε να ενημερωνόμαστε , να βοηθάμε με όποιο τρόπο μπορούμε όσους το έχουν ανάγκη, να μην κοιτάζουμε μόνο την πάρτη μας και να μην ξεχνάμε αυτούς που δεν έχουν σπίτι για να μείνουν, που είναι ανήμποροι, που υφίστανται ενδοοικογενειακή βία.
Παραμονή στο σπίτι λοιπόν, χωρίς αυτό να συνεπάγεται μια βολική σιωπή ή εγκατάλειψη των διεκδικήσεων. Γιατί δεν αφήνουμε τους “λογαριασμούς” για μετά και ζητάμε τώρα η δημόσια υγεία να παραμείνει όρθια, να μην χαθεί καμία ζωή τζάμπα, να έχουν όλοι οι άνθρωποι την απαραίτητη προστασία για να αντιμετωπίσουν τόσο την κρίση της πανδημίας, αλλά και για να μην πληρώσουν την άλλη κρίση που θα έρθει μετά. Τον πόλεμο αυτόν δεν τον δίνουμε μόνοι μας. Μένουμε μέσα, αλλά δεν μένουμε αδιάφοροι.
