Είναι γεγονός ότι κάποιοι πολίτες αυτού του Δήμου δεν γνωρίζουν την προέλευση της ονομασίας του. Αλλά και εκείνοι που ξέρουν ότι αυτή έχει σχέση με το μεγάλο φιλέλληνα και ποιητή Μπάιρον, αγνοούν το πώς και γιατί αυτός ο οικισμός πήρε αυτό το όνομα. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι μέχρι πριν δεκαπέντε περίπου χρόνια οι διοικήσεις του Δήμου Βύρωνα ελάχιστα φρόντισαν αυτό το σημαντικό ιστορικό στοιχείο της πόλης να διατηρηθεί στη μνήμη των δημοτών της.
Το μόνο, άλλωστε, που είχε απομείνει για να μας θυμίζει τη σχέση του Δήμου με το μεγάλο φιλέλληνα επαναστάτη ποιητή, ήταν μια προσωπογραφία του, που κοσμούσε πάντα το γραφείο του Δημάρχου στο πρώτο παλιό δημοτικό κατάστημα της οδού Κύπρου.
Αξίζει, λοιπόν, να ξαναθυμηθούμε αυτή την ιστορία.
Στις 19 του Απρίλη του 1824 ξεψύχησε στο ασφυκτικά πολιορκημένο Μεσολόγγι ο πιο αγνός και πιο συνεπής φιλέλληνας της ιστορίας. Ο διάσημος βρεταννός ποιητής και κορυφαίος εκπρόσωπος του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, ο Λόρδος Τζώρτζ Γκόρντον Μπάϊρον. Ήταν σίγουρα ο πιο ξεχωριστός «λόρδος» της ιστορίας. Ένας αναρχικός επαναστάτης.
Λάτρης της ελληνικής κλασσικής αρχαιότητας έταξε σκοπό της ζωής του να αγωνιστεί για την απελευθέρωση της Ελλάδος από τον τουρκικό ζυγό. Και για το σκοπό αυτό θυσίασε συνειδητά τα πάντα. Την αριστοκρατική του καταγωγή, την περιουσία του, τα νιάτα του, το ταλέντο του, την ευπαθή υγεία του και στο τέλος την ίδια τη ζωή του.
Η εθελοντική του θυσία είχε τεράστια απήχηση στη φωτισμένη ευρωπαϊκή κοινή γνώμη της εποχής εκείνης και μαζί με άλλους παράγοντες, ήταν αυτή που τελικά ανέτρεψε το δυσμενές για την ελληνική επανάσταση κλίμα στην ευρωπαϊκή συμμαχία του Μέτερνιχ και την ανάγκασε σε τακτική υποχώρηση. Η θυσία του Μπάϊρον και το ολοκαύτωμα των ελεύθερων πολιορκημένων στην έξοδο του Μεσολογγίου που ακολούθησε, συνέβαλαν αποφασιστικά στη διεξαγωγή της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, στη συντριβή του τουρκικού στόλου και τέλος στη δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού εθνικού κράτους της ιστορίας.
Το 1924, στην επέτειο των εκατό χρόνων από τη θυσία του Μπάϊρον, η ελληνική πολιτεία κήρυξε ολόκληρη τη χρονιά αυτή ως έτος Μπάϊρον. Σε κάθε γωνιά της χώρας έγιναν εκδηλώσεις στη μνήμη του. Επίκεντρο του μεγάλο γιορτασμού ήταν φυσικά το Μεσολόγγι και η Αθήνα, οι δύο πόλεις, με τις οποίες ο Μπάϊρον συνδέθηκε περισσότερο και πέρασε σημαντικό μέρος της σύντομης και περιπετειώδους ζωής του. Δεκάδες ήταν οι εκδηλώσεις που έγιναν εκείνη την ημέρα σε κάθε γειτονιά και σε κάθε δημόσιο χώρο στην Αθήνα. Εδώ θα περιοριστούμε σε ό,τι έχει σχέση με το συνοικισμό μας αντλώντας υπεύθυνα τις πληροφορίες από τα ρεπορτάζ των εφημερίδων ΕΜΠΡΟΣ, ΣΚΡΙΠ και ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 17/4/24.
Όταν, λοιπόν, η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων κλήθηκε να αποφασίσει για το όνομα που θα έδινε στην καινούργια προσφυγούπολη, επηρεασμένη προφανώς και από το γενικότερο κλίμα, αποφάσισε να την αφιερώσει στη μνήμη του μεγάλου επαναστάτη ποιητή. Ο Μοργκεντάου, πάντως, γράφει ότι η αρχική ιδέα ήταν του ακαδημαϊκού Ανρέα Ανδρεάδη.
Η τελετή ονοματοδοσίας του νέου προσφυγικού συνοικισμού έγινε στις 16 του Απρίλη του 1924 μπροστά στο πρώτο επίσημο προσφυγικό διώροφο κτίσμα στην Πλατεία Αγίου Λαζάρου και στο οικοδομικό τετράγωνο Ευαγγελικής Σχολής, Δωδεκανήσου (σήμερα Κωνσταντιλιέρη) Ερυθραίας και Κισσάμου με πρόσοψη επί της Ευαγγελικής Σχολής στην πλατεία. Εκεί είχε στεγαστεί και το λεγόμενο Διοικητήριο.
Η τελετή είχε πρωτοφανή επισημότητα, αφού ήταν παρούσα όλη η πολιτειακή, πολιτική, στρατιωτική, εκκλησιαστική κ.λ.π. ηγεσία του ελληνικού κράτους. Συγκεκριμένα ήταν παρόντες ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος με όλα τα μέλη της Ιεράς Συνόδου, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ο Δήμαρχος Αθηναίων Σπ. Πάτσης, οι υπουργοί Στρατιωτικών Γεώργιος Κονδύλης, Εξωτερικών Γεώργιος Ρούσος, Γεωργίας Αναστάσιος Μπακάλμπασης και όλο το υπουργικό συμβούλιο, ο λόρδος Μπίρνχαμ, ως εκπρόσωπος και επικεφαλής αντιπροσωπείας της Βουλής των Λόρδων, ο διευθυντής του Daily telegraph και μέλη του Αγγλοελληνικού συνδέσμου, ο στρατηγός του Μικρασιατικού Μετώπου Ιάκωβος Νεγρεπόντης, ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Αλέξανδρος Διομήδης, ο πρόεδρος του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων Επαμ. Χαρίλαος, ο πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας Τσίταμ, όλοι οι πρόσφυγες αρχιερείς με επικεφαλής το Μητροπολίτη Εφέσσου Χρυσόστομο Χατζησταύρου, βουλευτές, διπλωμάτες, καθηγητές Πανεπιστημίου, καθώς και τα μέλη αγγλικής αντιπροσωπίας με απογόνους του ποιητή, μεταξύ των οποίων και οι δύο ανηψιές του η Μις Μπάϋρον και η Μις Λίπτον, που είχαν έλθει για να παραστούν στις τιμητικές εκδηλώσεις για τα εκατό χρόνια από το θάνατό του και φυσικά ο Πρόεδρος και το Δ.Σ. της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, μεταξύ των οποίων και ο Βρεταννός τραπεζίτης Τζών Κάμπελ. Πολυπληθέστατη δηλαδή ήταν η αγγλική αντιπροσωπεία.
Κι όμως, ενάμισυ χρόνο πριν τα πληρώματα των αγγλικών πολεμικών στο λιμάνι της Σμύρνης χτυπούσαν και έσπρωχναν αλύπητα στη θάλασσα τους πρόσφυγες, που κολυμπώντας ικέτευαν με αγωνία να τους δεχθούν στα καράβια.
Την εναρκτήρια ομιλία έκανε ο Δήμαρχος Αθηναίων Σπύρος Πάτσης.
Ο πρώτος νονός ήταν ο Στέφανος Δέλτα, ως μέλος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Είπε: «Κατ’ απόφαση της ΕΑΠ ο προσφυγικός συνοικισμός Παγκρατίου ονομάζεται συνοικισμός ΒΥΡΩΝΟΣ». Την ίδια στιγμή ο Κάμπελ απέσυρε την ελληνική σημαία και αποκάλυψε την εντοιχισμένη πλάκα.
Εν συνεχεία ο υπουργός Μπακάλμπασης επικύρωσε την ονοματοθεσία λέγοντας: «Δίδομεν σήμερον το όνομα του Βύρωνος εις τον συνοικισμόν αυτόν υπό την σκιάν του αγαπημένου του Υμηττού. Θέλω να πιστεύσω ότι η ψυχή του Βύρωνος ηγέρθη για να ξαναεπισκεφθεί την κλασσικήν αυτήν γην, την οποίαν τόσες φορές διέτρεξεν έφιππος κατά τας περιοδείας του ανά τα περίχωρα των Αθηνών και θα χαίρεται βλέποντας ότι την παράδοσίν του σήμερον συνεχίζουν άλλοι». Και κατέληξε: «Εξ ονόματος της Κυβερνήσεως ονομάζω τον Συνοικισμόν τούτον Συνοικισμόν Βύρωνος και αποφασίζω όπως δοθούν εις τους δρόμους αυτού τα ονόματα των κυριοτέρων φίλων και συνεργατών του Λόρδου Βύρωνος».
Προηγουμένως και την ίδια μέρα θεμελιώθηκε και το «Βυρώνειον Νηπιοτροφείον» από τον Πρόεδρο της Επιτροπής Ερρίκο Μοργκεντάου και τη σύζυγό του Έλινορ. Θα στέγαζε αρχικά μόνο τα ορφανά προσφυγάκια. Στην τελετή μετά τον αγιασμό μίλησαν ο Μοργκεντάου και στη συνέχεια ο μητροπολίτης Εφέσσου και Ρόδου Χρυσόστομος. Τα ορφανά του συνοικισμού έψαλλαν τον Εθνικό ΄Υμνο.
Ήταν πια αρκετά καταπονημένοι οι επίσημοι. Έτσι, πήγαν στο ζυθοπωλείο της αγοράς (η μετέπειτα ταβέρνα Καρακούλια), που ο τότε ιδιοκτήτης του είχε ήδη σπεύσει να το ονομάσει ΒΥΡΩΝ και δροσίστηκαν με αναψυκτικά. Και αμέσως έφυγαν για τη δεξίωση στο Δημαρχείο της Αθήνας.
Και ήταν ο Βύρωνας ο πρώτος στην Ελλάδα προσφυγικός συνοικισμός, που δεν του δόθηκε ονομασία μικρασιατικής προέλευσης. Δεν αποκλείεται μάλιστα να είναι και ο μόνος.
Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι οι παλαιότερες διοικήσεις αυτού του Δήμου δεν σεβάστηκαν και δεν φρόντισαν να διασώσουν ούτε καν το πρώτο και μεγαλύτερο ιστορικό κτίσμα του Βύρωνα. Το Διοικητήριο με την εντοιχισμένη σ’ αυτό μαρμάρινη πλάκα. Παρά την έντονη αντίδραση πολλών φορέων και δημοτών γύρω στο 1995 έγινε και αυτό βορά της κερδοσκοπικής βουλιμίας των εργολάβων. Στη θέση του χτίστηκε ένα ακόμα τεράστιο τσιμεντένιο κουτί. Η εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα για πολλά χρόνια εξαφανίσθηκε από τη δημόσια θέα και αποθηκεύτηκε στην πολυκατοικία που χτίστηκε στη θέση αυτού του ιστορικού οικοδομήματος.
Αρκετά χρόνια αργότερα, τον Απρίλη του 2004, η Δημοτική αρχή (Ν. Χαρδαλιάς) κατασκεύασε στην πλατεία του Αγίου Λαζάρου ειδικό μνημείο με την προτομή του ποιητή, στο οποίο εντοιχίστηκε και η παλιά μαρμάρινη πλάκα με την αρχική επιγραφή στα ελληνικά και αγγλικά:
Συνοικία Βύρωνος
Εις ευγνώμονα
Ανάμνησιν
Της φιλοπροσφυγικής
Δράσεως
Και επί τη
Εκατονταετηρίδι του
Θανάτου του ποιητού
Δεν είναι αλήθεια ότι την ίδια μέρα του 1924 τοποθετήθηκε και το «Άγαλμα Βύρωνος» στη γωνία των λεωφόρων Όλγας και Αμαλίας στο Ζάπειο. Ο αδριάντας αυτός του Μπάϊρον είχε φιλοτεχνηθεί και στηθεί εκεί πολύ νωρίτερα, το 1892, για να αγναντεύει ο ποιητής απέναντι τον Παρθενώνα. Όμως, την ίδια μέρα το πρωί και από την ίδια ομάδα των επισήμων προηγήθηκε η στέψη αυτού του αδριάντα. Στην τελετή αυτή, που διοργάνωσαν οι φοιτητές του Πανεπιστημίου στεφάνωσε το άγαλμα και μίλησε ο πρόεδρος της δημοκρατικής νεολαίας, φοιτητής Αλεβιζάτος. Στη συνέχεια ο ποιητής Σωτήρης Σκίπης κατέθεσε στεφάνι και απήγγειλε στίχους του αφιερωμένους στο φιλέλληνα επαναστάτη ποιητή.
Είκοσι χρόνια αργότερα στη μάχη της Αθήνας, το Δεκέμβρη του 44, ο λόχος των αντιστασιακών φοιτητών του Πολυτεχνείου, που ονομαζόταν ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ «ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ», οχυρωμένος στο Πολυτεχνείο αμύνθηκε στην επίθεση των Βρεταννικών τανκς. Τι ειρωνεία της ιστορίας! Και ήταν τότε η πρώτη φορά που τανκς γκρέμισαν την ιστορική πύλη και μπήκαν στο Πολυτεχνείο. Η δικτατορία άργησε. Έκανε το ίδιο 29 χρόνια αργότερα.
Από το 1998 στο Βύρωνα δραστηριοποιείται και ο Σύνδεσμος ΜΠΑΊΡΟΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ. Σήμερα πρόεδρος είναι ο Παναγιώτης Τριγάζης.
Απ’ το βιβλίο “90 χρόνια Βύρωνας” με την άδεια του συγγραφέως Απόστολου Κοκόλια
