Γράφει ο Σπύρος Τζόκας
Πανεπιστημιακός – Συγγραφέας
Το ιμπεριαλιστικό έγκλημα που συνεχίζεται στο Αφγανιστάν επιταχύνει διεργασίες στο έδαφος των ανταγωνισμών που οξύνονται ανάμεσα στα ισχυρότερα ιμπεριαλιστικά κέντρα και κράτη. Ένα ακόμα σκοτεινό κεφάλαιο ανοίγεται για τους λαούς της περιοχής, πρώτα απ’ όλα για τον αφγανικό, που συνεχίζει να ζει στον πόλεμο και την εξαθλίωση, με τους Ταλιμπάν να διαδέχονται τα αμερικανοΝΑΤΟικά στρατεύματα, που αιματοκύλησαν τη χώρα για μια εικοσαετία.
Συγκεκριμένα στις 13 Νοεμβρίου 2001 οι στρατιωτικές δυνάμεις της λεγόμενης Βόρειας Συμμαχίας του Αφγανιστάν εισέρχονταν θριαμβευτές στην Καμπούλ με τις πλάτες των ΗΠΑ. Είχαν καταφέρει να εξουδετερώσουν τους Ταλιμπάν και να κυριαρχήσουν στη χώρα. Τότε βρισκόμασταν στον απόηχο των δίδυμων πύργων, του Οσάμα Μπιν Λάντεν και της Τζιχάντ που απολάμβανε ασυλίας στο Αφγανιστάν. Ήταν η εποχή της αμερικάνικης ισχύος που με αφορμή τις τρομοκρατικές ενέργειες ξήλωνε το πουλόβερ που η ίδια είχε πλέξει. Δικό της δημιούργημα ήταν ο Μπιλ Λάντεν, δικό της δημιούργημα ήταν οι Ταλιμπάν, αλλά ξέφυγαν από το εργαστηριακές συνθήκες των κατασκευαστών της.
20 χρόνια μετά, το 2021, η Ιστορία δεν δικαιώνει τις κραυγές του Μπους, υιού και των συνοδοιπόρων του Ευρωπαίων για έναν Νέο Αμερικανικό Αιώνα μέσω του “πολέμου κατά της τρομοκρατίας”. Οι Ταλιμπάν επανέρχονται και μάλιστα με δραματικό τρόπο, με σκηνές αλλοφροσύνης στο αεροδρόμιο της Καμπούλ και με την απειλή νέου προσφυγικού ρεύματος. Αφγανοί που συνεργάζονταν με τις δυτικές ένοπλες δυνάμεις ή υπηρεσίες έσπευσαν στο Διεθνές Αεροδρόμιο Χαμίντ Καρζάι αναζητώντας διέξοδο από τη χώρα για να αποφύγουν τα αντίποινα. Οι δυτικές πρεσβείες μετέφεραν το προσωπικό τους στο αεροδρόμιο, το οποίο τελεί υπό αμερικανικό στρατιωτικό έλεγχο, για να βοηθήσουν στην εκκένωση των ανθρώπων. Οι σκηνές χαοτικές. Πλήθος Αφγανών έτρεχε δίπλα σε στρατιωτικά αεροσκάφη καθώς ετοιμάζονταν για απογείωση, ενώ κάποιοι προσπαθούσαν να προσκολληθούν στα πλαϊνά των αεροσκαφών.
Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός δοκιμάζεται για μια ακόμα φορά, αλλά δείχνει και το απεχθές πρόσωπο του. Οι εικόνες με χιλιάδες κόσμου να συνωστίζονται μπροστά από τις ρόδες των αεροπλάνων στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, με μανάδες να αποχωρίζονται τα παιδιά τους για να τα σώσουν και Αφγανούς να κρέμονται σαν τα τσαμπιά από τα φτερά των μεταγωγικών, αναζητώντας δρόμο διαφυγής, είναι η άλλη όψη της ιμπεριαλιστικής βαρβαρότητας που έζησε ο λαός αυτής της πολύπαθης χώρας από το 2001, όταν έγινε στόχος της «αντιτρομοκρατικής» επέμβασης των ΗΠΑ και των «πρόθυμων» συμμάχων τους.
Παιχνίδια ισχυρών σε μια δυστυχισμένη χώρα με τεράστιο, όμως, και ανεκμετάλλευτο ορυκτό πλούτο. Ιμπεριαλιστικά παιχνίδια στη δυστυχία και στα αποκαϊδια. Εξάλλου η απόφαση των ΗΠΑ για αποχώρηση από το Αφγανιστάν ήταν προειλημμένη και μετατοπίζει το κέντρο βάρους της αντιπαράθεσης με την Κίνα στην περιοχή του Ινδό – Ειρηνικού, όπου ενισχύουν και στρατιωτικά την παρουσία τους, σε συνεργασία με Ινδία, Ιαπωνία και Αυστραλία, το λεγόμενο «ασιατικό ΝΑΤΟ».
Η πολιτική και κοινωνική κατάσταση στο Αφγανιστάν σήμερα δεν είναι κάτι που προέκυψε ξαφνικά, αλλά είναι απότοκος των συνεχών αλλαγών τα τελευταία τουλάχιστον 40 χρόνια. Από το 1978 ως το 2001 το Αφγανιστάν βρισκόταν σε πολεμικές συνθήκες, αλλά και μετά το 2001 η όποια ειρήνευση ήταν εξαιρετικά εύθραυστη. Οι ανώμαλες αυτές συνθήκες επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογία των πολιτικών δυνάμεων στο εσωτερικό. Οι συσχετισμοί ανάμεσα στους Κομμουνιστές, τους Ισλαμιστές και τους Ταλιμπάν άλλαζαν διαρκώς και επηρέαζαν και τα διάφορα συμφέροντα των γειτονικών κρατών, όπως του Πακιστάν. Οι Ταλιμπάν σε μια ευρύτερη έρευνα αποδεικνύονται ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης των ιδεολογικών κινημάτων που είχαν πρωταγωνιστήσει στους πολέμους. Οι Ταλιμπάν είναι ένα τυπικό νεοφονταμελιστικό κίνημα ή μπορεί να θεωρηθούν μια εργαστηριακή κατασκευή των ΗΠΑ που ξέφυγε.
Καθοριστικά στοιχεία για την κατανόηση της παρούσας κατάστασης μπορεί να θεωρηθούν: α) η αντιπαλότητα του κομμουνισμού και ισλαμισμού από το 1960 και ύστερα και β) οι συνεχείς παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων στην περιοχή, από τους Βρετανούς αποικιοκράτες του 19ου αι. στους αμερικανούς ιμπεριαλιστές του 21ου, με ενδιάμεσους σταθμούς τους Σοβιετικούς το 1978 και το Πακιστάν από το 1989 και μετά.
Συγκεκριμένα για να καταλάβουμε τι συμβαίνει στο Αφγανιστάν τις τελευταίες μέρες και να αντιληφθούμε το μέγεθος της σημαντικότητας των γεγονότων, της βίας και των φρικαλεοτήτων που υπέστη ένας ολόκληρος λαός για δεκαετίες θα πρέπει να εστιάσουμε με επιγραμματικό τρόπο σε κάποιους ιστορικούς σταθμούς.
1978-1989: ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ. Τον Απρίλιο του 1978, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανιστάν (PDPA), μια συμμαχία κομμουνιστικών πολιτικών κομμάτων μαζί με αξιωματικούς του στρατού και της πολεμικής αεροπορίας του Αφγανιστάν, ανέτρεψαν το εθνικιστικό καθεστώς υπό τον Μοχάμαντ Νταούντ. Η αναταραχή που προκλήθηκε ώθησε τη Μόσχα να παράσχει στρατιωτική βοήθεια και συμβουλές για την υποστήριξη της κυβέρνησης στην Καμπούλ. Οι σοβιετικές πολεμικές δυνάμεις αύξησαν τις άμεσες επιχειρήσεις τους το 1979 και αναπτύχθηκαν σε όλη τη χώρα μέχρι το 1981 για να πολεμήσουν εναντίον των Μουτζαχεντίν, οι οποίοι ενισχύονταν στρατιωτικά από τις ΗΠΑ. Παρά τα σημάδια διαφθοράς τόσο στα στρατιωτικά προγράμματα όσο και στα προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας ήδη από το 1982, το Κογκρέσο παρείχε σχεδόν 3 δισεκατομμύρια δολάρια σε μυστική βοήθεια για τους Μουτζαχεντίν, περισσότερα από ό,τι όλες οι άλλες μυστικές επιχειρήσεις της CIA στη δεκαετία του 1980 μαζί.
1994-2001: Κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν Η σοβιετική υποστήριξη προς τη φιλική προς τη Μόσχα κυβέρνηση στο Αφγανιστάν, υπό την ηγεσία του Μοχάμαντ Νατζμπουλάχ, συνεχίστηκε από το 1989-1991. Οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν επίσης τη στρατιωτική βοήθεια προς τους Μουτζαχεντίν. Μια απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Γκορμπατσόφ το 1991 ταρακούνησε τη Σοβιετική Ένωση, οι ηγέτες της οποίας έστρεψαν την προσοχή τους στις εσωτερικές υποθέσεις, προκαλώντας τη σταθερή παύση της στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας προς τον Νατζιμπουλάχ. Ο Νατζμπουλάχ ανατράπηκε το 1992 και αμέσως άρχισαν μάχες μεταξύ πολλαπλών ένοπλων φατριών. Η Καμπούλ μετατράπηκε σε στρατόπεδο ενόπλων δυνάμεων και το βιοτικό επίπεδο έπεσε δραματικά. Η παροχή ρεύματος και νερού ήταν ασταθής και τα αποθέματα τροφίμων χαμηλά. Η εμπλοκή και η υποστήριξη από περιφερειακούς ισχυρούς διαμεσολαβητές, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράν και του Πακιστάν, βάθυνε τα ρήγματα μεταξύ αυτών των ομάδων.
Η ιδεολογία των Ταλιμπάν, που ζητούσε ένα ριζικά αυστηρό, ασκητικό όραμα του Ισλάμ, άρχισε να εξαπλώνεται τη δεκαετία του 1980, με τη στήριξη των ΗΠΑ, ριζώνοντας στους προσφυγικούς καταυλισμούς των Αφγανών στο Πακιστάν. Το 1994, οι Ταλιμπάν άρχισαν να κατακτούν τεράστιες εδαφικές εκτάσεις, εκμεταλλευόμενοι τη συνεχιζόμενη αναταραχή, τον πολιτικό κατακερματισμό και τις εσωτερικές διαμάχες των πολέμαρχων. Το 1995 οι Ταλιμπάν είχαν πάρει υπό τον έλεγχό τους σχεδόν το 50% της χώρας και προωθήθηκαν προς την πρωτεύουσα Καμπούλ, την οποία κατέλαβαν στις 26 Φεβρουαρίου 1996. Οι ηγέτες των Ταλιμπάν εγκατέστησαν τον αυστηρό νόμο της Σαρία. Παράλληλα, εγκατέστησαν αυστηρούς κανόνες που ρύθμιζαν την καθημερινή ζωή ιδίως για τις γυναίκες, με τις τιμωρίες για τους παραβάτες να είναι πολύ αυστηρές.
2001: Η 11η Σεπτεμβρίου και η αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν Λίγους μήνες πριν την 11η Σεπτεμβρίου, τον Οκτώβριο του 1999 το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εκδίδει την απόφαση 1267, με την οποία δημιουργείται η λεγόμενη Επιτροπή Κυρώσεων για την Αλ Κάιντα και τους Ταλιμπάν, η οποία συνέδεε τις δύο ομάδες ως τρομοκρατικές οντότητες και επέβαλλε κυρώσεις στη χρηματοδότηση, τα ταξίδια και τις αποστολές όπλων τους. Μετά τη κίνηση αυτή του ΟΗΕ ακολουθεί μια περίοδος ανόδου της Αλ Κάιντα και του ηγέτη της, Οσάμα Μπιν Λάντεν. Οι Ταλιμπάν, παρείχαν στην Αλ Κάιντα καταφύγιο για τις επιχειρήσεις της. Ο αμερικανικός στρατός, με τη βρετανική υποστήριξη, αρχίζει τον Οκτώβριο του ίδιου έτους μια εκστρατεία βομβαρδισμών κατά των δυνάμεων των Ταλιμπάν, εγκαινιάζοντας επίσημα την επιχείρηση Enduring Freedom. Ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Γερμανία και η Γαλλία δεσμεύονται για μελλοντική υποστήριξη. Μετά την πτώση της Καμπούλ τον Νοέμβριο του 2001, οι παραπάνω δυνάμεις εγκαθιστούν τον Χαμίντ Καρζάι ως προσωρινό επικεφαλής της διοίκησης και δημιουργούν μια διεθνή ειρηνευτική δύναμη για τη διατήρηση της ασφάλειας στην Καμπούλ και λίγο αργότερα ιδρύεται η Διεθνής Δύναμη Βοήθειας για την Ασφάλεια (ISAF).
2004: Σε μια εθνική ψηφοφορία, ο Χαμίντ Καρζάι γίνεται ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος επικεφαλής του Αφγανιστάν στις 9 Οκτωβρίου του 2004. Οι ψηφοφόροι προσέρχονται μαζικά παρά τις απειλές βίας και εκφοβισμού. Οι εκλογές χαιρετίζονται ως νίκη για το εύθραυστο έθνος καθώς οι Αφγανοί είχαν να προσέλθουν στις κάλπες από το 1969. Ο πρόεδρος του Αφγανιστάν Χαμίντ Καρζάι και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους εκδίδουν κοινή δήλωση με την οποία ανακηρύσσουν τις χώρες τους στρατηγικούς εταίρους. Η δήλωση δίνει στις αμερικανικές δυνάμεις πρόσβαση σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις του Αφγανιστάν.
2009-2014: Η παρέμβαση του Προέδρου Ομπάμα και η σταδιακή απομάκρυνση των ΗΠΑ. Το Δεκέμβριο του 2009 ο Πρόεδρος Ομπάμα δεσμεύει επιπλέον τριάντα χιλιάδες δυνάμεις για τη μάχη, επιπλέον των εξήντα οκτώ χιλιάδων που ήδη υπήρχαν στη περιοχή. Αυτές οι δυνάμεις «θα αύξαναν την ικανότητά των ΗΠΑ να εκπαιδεύσουν ικανές Αφγανικές Δυνάμεις Ασφαλείας και να συνεργαστούν μαζί τους, ώστε περισσότεροι Αφγανοί να μπορούν να συμμετάσχουν στον αγώνα. Έτσι, θα βοηθούσαν στη δημιουργία των συνθηκών για να μεταβιβάσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες την ευθύνη στους Αφγανούς». Για πρώτη φορά, λοιπόν, στην οκταετή πολεμική προσπάθεια, τίθεται ένα χρονικό πλαίσιο για τη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ, καθώς ο Ομπάμα ορίζει τον Ιούλιο του 2011 ως την έναρξη της μείωσης των στρατευμάτων.
2011: Ο θάνατος του Οσάμα Μπιν Λάντεν Ο ηγέτης της Αλ Κάιντα Οσάμα Μπιν Λάντεν, σκοτώνεται από τις αμερικανικές δυνάμεις στο Πακιστάν. Ο θάνατος του πρωταρχικού στόχου της Αμερικής για έναν πόλεμο που ξεκίνησε πριν από δέκα χρόνια τροφοδοτεί τη συζήτηση που υποβόσκει εδώ και καιρό σχετικά με τη συνέχιση του πολέμου στο Αφγανιστάν, την ίδια στιγμή που η αντιπακιστανική ρητορική αυξάνεται στο Αφγανιστάν, όπου οι αξιωματούχοι κατηγορούν τα ασφαλή καταφύγια τρομοκρατών στο Πακιστάν για τη βία στο Αφγανιστάν.
2021: Το καλοκαίρι του 2021 οι ΗΠΑ αποσύρουν σταδιακά τις στρατιωτικές δυνάμεις τους από το Αφγανιστάν. Την ίδια περίοδο οι Ταλιμπάν άρχισαν να προελαύνουν στον βορρά (παραδοσιακά οι περιοχές τους είναι στον νότο) και να καταλαμβάνουν πόλεις και επαρχίες τις χώρας. Η Αφγανική Κυβέρνηση επιχείρησε να στείλει στρατεύματα για να ανακαταλάβουν τις χαμένες περιοχές, αλλά μέχρι τις 15 Αυγούστου 2021 οι Ταλιμπάν είχαν καταλάβει σχεδόν όλη τη χώρα περιλαμβανομένης και της πρωτεύουσας, Καμπούλ. Και ο Πρόεδρος Ασραφ Γκάνι, παραιτείται. Οι Ταλιμπάν αποδεικνύονται για μια ακόμα φορά ανθεκτικοί.
