Αγαπητοί μου φίλοι αρκετές φορές μπορεί να νιώσαμε αμήχανα όταν προσπαθήσαμε να περιγράψουμε ή να συζητήσουμε θέματα γύρω από την αναπηρία . Η ορθή χρήση των όρων πάντα είχαν την σημασία τους γι’ αυτό και είναι σημαντικό να μαθαίνουμε και να διορθώνουμε κάποιες παρανοήσεις που ίσως μας έχουν δημιουργηθεί .
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα ανάπηρα άτομα αποτελούν το 15% του ανθρώπινου πληθυσμού και συνεπώς είναι η μεγαλύτερη μειονότητα στον κόσμο.
Παρόλο που δεν υπάρχει αυστηρά μία λεξιλογική προτίμηση την οποία να ασπάζεται όλη η αναπηρική κοινότητα, είναι σημαντική η ενημέρωση μας, ώστε να γίνεται χρήση συμπεριληπτικού λεξιλογίου, το οποίο δείχνει σεβασμό προς την κοινότητα.
Σε αυτό ζήτησα να μας βοηθήσει ο φίλος και συναθλητής μου Χρήστος Μελέτης.
Ο Χρήστος είναι Κοινωνικός Λειτουργός και Αθλητής αγώνων δρόμου με αμαξίδιο , επίσης είναι μέλος της Εθνικής Ομάδας Κολύμβησης και Αθλητής επιτραπέζιας αντισφαίρισης .
Ως ΑμεΑ αντιμετώπισε από μικρή ηλικία μια εκφυλιστική νευρομυική βλάβη όπου στην πάροδο των ετών εξελίχθηκε για να τον επηρεάσει κινησιολογικά. Στους δρομικούς αγώνες ο Χρήστος για όσους δεν τον γνωρίζουν έχει γραμμένο στην πλάτη του την παρατήρηση «No Help» θέλοντας να περάσει το μήνυμα της προσπάθειας για αυτονομία !
Χρήστο Καλησπέρα , θα χρειαστούμε τη βοήθεια σου για να ξεκαθαρίσουμε μερικές έννοιες και όρους, σχετικά με την αναπηρία.
1)Αρχικά εξήγησε μας γιατί είναι τόσο δύσκολο να υπάρχει ένα λεξιλόγιο όρων αναπηρίας ;
Αυτό είναι δικαιολογημένο και συμβαίνει γιατί παρατηρείται ποικιλία στην αναπηρική κοινότητα, τόσο όσον αφορά τις βλάβες των ατόμων, όσο και τα ίδια τα άτομα. Με όλες αυτές τις διαφορές στην κουλτούρα, τη γλώσσα, το φύλο, το περιβάλλον κ.α. μπορεί δύο άτομα με την ίδια διάγνωση να νιώθουν τελείως διαφορετικά για την αναπηρία τους.
2) Χρήστο για να μας βοηθήσεις τι θα επέλεγες για αρχή να αποσαφηνίσουμε ;
Φώντα ίσως μπορούμε να ξεκαθαρίσουμε αρχικά δύο κύριες λεξιλογικές προτιμήσεις αναφορικά με την αναπηρία.
Ο πρώτος τρόπος είναι αυτός όπου, κάποια άτομα προτιμούν να χαρακτηρίζουν τους εαυτούς τους ως: “άτομο με αναπηρία”, “άτομο με παραπληγία”, “άτομο στο φάσμα του αυτισμού” κ.λπ.
Αυτή η κατεύθυνση ονομάζεται: “Άνθρωπο-κεντρική χρήση γλώσσας” (person-first language) και πολλά άτομα την προτιμούν, επειδή νιώθουν ότι με αυτό τον τρόπο τονίζουν προπάντων την ανθρώπινη υπόσταση τους.
Ο δεύτερος δημοφιλής τρόπος με τον οποίο πολλά άτομα προτιμούν να χαρακτηρίζονται είναι: “Ανάπηρο άτομο”, “Παραπληγικό άτομο”, “Αυτιστικό άτομο” κ.λπ.
Αυτή η χρήση γλώσσας βάζει πρώτα την ταυτότητα του ατόμου (identity-first language) και έχει ως στόχο να προβάλει θετικά την ταυτότητα του και την αναπηρική κοινότητα στην οποία είναι μέλος.
Δεν υπάρχει καθολική προτίμηση από την αναπηρική κοινότητα σχετικά με το ποια κατεύθυνση είναι καλύτερη. Εγώ προσωπικά χρησιμοποιώ και τις δύο ανάλογα το πλαίσιο χρήσης (π.χ. σε memes συχνά θα γράψω “ΑμεΑ” επειδή είναι σύντομο και συμπεριληπτικό).
3) Νομίζω ότι ένα από τα συχνότερα λάθη που γίνεται, ακόμα και από τα ΜΜΕ είναι η χρήση του όρου ΑΜΕΑ τόσο γραπτώς όσο και προφορικώς , για βοήθησε μας.
Ο όρος Άτομο με Ειδικές Ανάγκες δεν χρησιμοποιείται πουθενά επίσημα ούτε στην βιβλιογραφία (Αγγλική κυρίως) ούτε στην Ελληνική νομοθεσία.
Απο ‘κει και πέρα, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι ανάγκες ενός ανάπηρου ατόμου δεν είναι “ειδικές”. Η χρήση μιας τουαλέτας, το δικαίωμα στη διασκέδαση, στην εργασία κ.α. δεν θα έπρεπε να θεωρούνται “ειδική ανάγκη” για κανέναν άνθρωπο.
Ας δούμε γραπτώς : Ο όρος γράφεται ΑμεΑ (Άτομα με Αναπηρία) και όχι ΑμΕΑ (Άτομα με Ειδικές Ανάγκες) . Όταν ο όρος είναι γραμμένος με κεφαλαία σε ένα κείμενο (ΑΜΕΑ) αυτό το λάθος είναι ακόμα πιο συχνό στην απόδοσή του προφορικά. Άρα διορθώνουμε και μιλάμε για Ανάπηρα Άτομα ή Άτομα με Αναπηρία.
4) Γιατί υπογραμμίζεις την αποφυγή εκφράσεων που κάνουν χρήση της αναπηρίας/βλαβών ως μειωτική προσβολή . π.χ. είναι σπαστικός ή παραπληγικός
Η υβριστική χρήση όρων που σχετίζονται με την αναπηρία, έχει ως αποτέλεσμα τον στιγματισμό αυτών των όρων και τη δυσκολία της χρήσης τους σε καταστάσεις που αρμόζουν. Γιατί έπειτα όταν θα αρμόζει η χρήση του όρου, θα νιώθουμε ότι αν χρησιμοποιηθεί ίσως προσβάλει…
Ο στιγματισμός των αναπηρικών όρων οδηγεί στο στιγματισμό και των ίδιων των ατόμων με αναπηρία.
5) Γιατί κατά τη γνώμη σου δεν πρέπει να δημιουργούμε εμφατικούς υπερβολικούς θετικούς χαρακτηρισμούς στα άτομα με αναπηρία;
Η χρήση όρων όπως “άτομο με ειδικές ικανότητες”, “άγγελος με ειδική αποστολή” κ.α. το μόνο που καταφέρνουν είναι να αυξάνουν το στίγμα της αναπηρίας. Πιο συγκεκριμένα, η αποφυγή της χρήσης του όρου “αναπηρία” “ανάπηρο άτομο” οδηγούν στην πεποίθηση ότι η αναπηρία είναι κάτι για το οποίο πρέπει να ντρεπόμαστε.
6) Πώς θα ήταν δόκιμο να περιγράφουμε όσους δεν έχουν αναπηρία σε μία συζήτηση;
Όταν αναφερόμαστε σε άτομα χωρίς αναπηρία καλό θα ήταν να μην χρησιμοποιούνται όροι όπως “φυσιολογικός”, “υγιής”, “αρτιμελής” κ.α.
Όπως το έθεσες Φώντα στην ερώτηση σου, αφορά ένα άτομο χωρίς αναπηρία, προτιμότερη είναι η χρήση του όρου “μη-ανάπηρος”, μιας και λόγω της ποικιλίας εντός της αναπηρικής κοινότητας, είναι πιο συμπεριληπτικός.
7) Χρήστο σε έχω ακούσει να μιλάς για το θέμα «επιτυχία και αναπηρία» και να θέλεις να το αποσυνδέσεις, ότι δηλαδή δεν γίνεται για την έμπνευση της κοινωνίας…
Οι επιτυχίες ανάπηρων ατόμων πρέπει να πανηγυρίζονται το ίδιο με τις επιτυχίες των μη-ανάπηρων ατόμων. Η παρουσίαση των ατόμων με αναπηρία με τρόπο που κάνει επίκληση στο συναίσθημα, το μόνο που καταφέρνει είναι την αντικειμενοποίηση τους και ίσως τον εξευτελισμό τους.
Όταν ένα ανάπηρο άτομο καταφέρνει κάτι στον αθλητισμό, στην επιστήμη του ή όπου αλλού, το κάνει για τον εαυτό του, όπως θα το έκανε ο καθένας μας.
Γι’ αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό στην ιδιότητά του ρόλου του, ως αθλητής, φοιτητής, επιστήμονας κ.λπ., και όχι ως η εξαίρεση, ο ήρωας, το θαύμα ή μάθημα ζωής, χαρακτηρισμοί που το κάνουν να φαίνεται σαν άτομο από το οποίο δεν περιμέναμε τίποτα.
Χρήστο κάπου εδώ θα ολοκληρώσουμε την συνάντηση μας, θέλω να σε ευχαριστήσω ιδιαίτερα για το χρόνο και την βοήθεια σου και να σου ζητήσω να ανανεώσουμε το ραντεβού μας για την επόμενη φορά όπου θα συζητήσουμε πάλι κάτι εξ’ ίσου σημαντικό και ενδιαφέρον για την αναπηρία, καλή συνέχεια .
