16 Απριλίου 1924, πριν 100 χρόνια, σε επίσημη τελετή, ο «Συνοικισμός Παγκρατίου» μετονομάζεται σε «Συνοικισμό Βύρωνος».
Με τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους και την επιλογή της Αθήνας ως νέας πρωτεύουσάς του, ο «συνοικισμός Παγκρατίου» περιλάμβανε και την περιοχή γύρω από το εκκλησάκι του Αγ. Λαζάρου. Η ευρύτερη περιοχή προς τον Κοπανά (σημερινή Μεταμόρφωση, Νεράιδα, Κουταλάς ή Κουταλάδες) ήταν χέρσα βοσκοτόπια, αδόμητη και υπήρχαν μόνο στάνες και αγροικίες Αθηναίων, ανάμεσα σε ρέματα που έρχονταν από τον Υμηττό.
ΑΘΗΝΑ. ΒΥΡΩΝΑΣ. ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ. ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ.
Στο χαμηλό λόφο προϋπήρχε -τουλάχιστον από το 1891- μικρό ξωκκλήσι, αφιερωμένο στην Ανάληψη του Κυρίου. Το 1908 ιδρύεται ανδρική Ιερά Μονή Αναλήψεως ως μετόχι της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας του Άθω. Από το μικρό ξωκκλήσι που εξελίχθηκε στο μοναστήρι της Ανάληψης ονομάστηκε και η περιοχή Ανάληψη και παραμένει μέχρι σήμερα, μια επιμέρους βυρωνιώτικη γειτονιά.
Στην τότε αδόμητη περιοχή του «συνοικισμού Παγκρατίου» ανεγέρθηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα το ξωκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας και διατηρείται μέχρι σήμερα ως παρεκκλήσι του καθεδρικού Ιερού Ναού Αγίας Τριάδας Βύρωνα.
Από τη θεμελίωση της οικίας της Ισιδώρας Ντάνκαν – iefimerida
Δύο αδέλφια από τις Η.Π.Α. Ισιδώρα (Isadora) και Ραϋμόνδος Ντάνκαν (Raymond Duncan), γοητευμένα από την ελληνική ιστορία και μυθολογία, επισκέφτηκαν την Αθήνα και αποφάσισαν το 1903 να χτίσουν ένα σπίτι για να το χρησιμοποιούν ως κατοικία τους, όταν βρίσκονταν στην ελληνική πρωτεύουσα. Η διάσημη χορεύτρια Ισιδώρα και ο εκκεντρικός καλλιτέχνης αδερφός της Ραϋμόνδος Ντάνκαν, επέλεξαν έναν χαμηλό λόφο στον Κοπανά, που μάλιστα βρίσκεται σε ίδια υψομετρική στάθμη με την Ακρόπολη και έχει άπλετη θέα προς αυτήν, και εκεί ανήγειραν το λιτό αλλά εντυπωσιακό πέτρινο σπίτι τους. Η επίβλεψη της κατασκευής ήταν έργο πρωτίστως του Ραϋμόνδου, ο οποίος έζησε στην αρχαιοπρεπή οικία περισσότερο διάστημα, μαζί με τη σύζυγό του Πηνελόπη Σικελιανού. Η Ισιδώρα, ο Ραϋμόνδος και η Πηνελόπη συχνά τραβούσαν τα βλέμματα των λιγοστών κατοίκων της περιοχής του Κοπανά, αφού κυκλοφορούσαν με αρχαιοελληνικά ενδύματα και σανδάλια, τα οποία ύφαιναν και κατασκεύαζαν, αντίστοιχα, οι ίδιοι.
Η οικία δεν χρησιμοποιήθηκε πολύ και ήδη το 1920 η Ισιδώρα τη βρήκε λεηλατημένη και ερειπωμένη, μετά από ένα ταξίδι της. Το ιστορικό κτίσμα και η ιδιοκτησία του οικοπέδου, αφού πέρασε διάφορες περιπέτειες, αποτελεί πλέον ιδιοκτησία του δήμου Βύρωνα και από το 1992 λειτουργεί ως Κέντρο Μελέτης Χορού «Ισιδώρας και Ραϋμόνδου Ντάνκαν», αφιερωμένο στη μελέτη, τη στήριξη και τη διδασκαλία της τέχνης του χορού.
Μικρασιάτικη καταστροφή και ο Βύρωνας
Χιλιάδες πρόσφυγες, άνδρες και γυναίκες διαφόρων ηλικιών από τον Σεπτέμβριο του 1922 διωγμένοι από τη Σμύρνη και την Μικρά Ασία ήρθαν διωγμένοι στην Αθήνα και στον Πειραιά, στοιβαγμένοι πρόχειρα σε κρατικά κτήρια, σχολεία, θέατρα, εγκαταλελειμμένα κτήρια, πρόχειρες σκηνές και παραπήγματα.
Για την αντιμετώπιση του επιτακτικού προβλήματος στέγασης το κράτος προχώρησε στην απαλλοτρίωση μίας έκτασης πίσω από το Παναθηναϊκό Στάδιο, δίπλα στο Παγκράτι, και ξεκίνησε την ανέγερση προσφυγικού συνοικισμού.
Ο συνοικισμός Παγκρατίου στην περιοχή γύρω από τη περιοχή του Αγίου Λαζάρου δέχθηκε τους πρώτους πρόσφυγες από την Μικρασιατική καταστροφή και διαμορφώθηκε ο πρώτος οργανωμένος προσφυγικός συνοικισμός.
Το πρώτο τμήμα του συνοικισμού κατασκευάστηκε την περίοδο 1922-1923 από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (Τ.Π.Π.), (σημερινή οδό Κολοκοτρώνη σε συμβολή με την Μεσολογγίου και μέχρι τη γέφυρα) και είχε πρόεδρο τον Επαμεινώνδα Χαρίλαο. Η αρχική ονομασία της περιοχής αυτής ήταν Συνοικισμός Παγκρατίου, λόγω της γειτνίασης με την ομώνυμη αθηναϊκή γειτονιά.
Η πρώτη αυτή φάση κατασκευής ξεκίνησε ουσιαστικά στις 15 Δεκεμβρίου 1922 και ολοκληρώθηκε επίσημα στις 29 Απριλίου 1923, με τα εγκαίνια του συνοικισμού και την επίσημη παράδοση τεσσάρων μεγάλων οικοδομικών τετραγώνων και 305 δωματίων.
Το 1924 άρχισε να λειτουργεί στο Βύρωνα το συγκρότημα δημοτικών σχολείων της Αγίας Τριάδας.
Επί εννέα χρόνια ο συνοικισμός διοικείτο από διορισμένα από το δήμο Αθηναίων πρόσωπα, τη λεγόμενη «Επιτροπεία». Το 1933 έγινε μεν ξεχωριστή κοινότητα, αλλά χωρίς να αποκτήσει δική του αιρετή διοίκηση.
Το 1934 ιδρύθηκε το «Πολυϊατρείο» (σήμερα Κέντρο Υγείας Βύρωνα), που λειτουργεί έκτοτε σε κτίριο δίπλα στο άλσος της Αγίας Τριάδας.
ΒΥΡΩΝΑΣ. ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΟΥ ΠΟΥ ΣΤΕΓΑΖΕ ΤΟ ΠΟΛΥΪΑΤΡΕΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΒΥΡΩΝΑ. ΑΔΕΛΦΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΣ ΣΕ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΜΠΑΛΚΟΝΙ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΟΥ, ΟΠΟΥ ΚΥΜΑΤΙΖΕΙ Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΟΥ Ε. Ε. Σ.
Αυτοτελής δήμος έγινε τελικά το 1934. Πρώτος δήμαρχος εξελέγη ο Μικρασιάτης γιατρός Νικόλαος Φραγκιάδης.
Σαν σήμερα 16 Απριλίου 1924 σε μία συγκινησιακά φορτισμένη τελετή ονοματοθεσίας δόθηκε το όνομα «συνοικισμός Βύρωνα» και μετονομάστηκε επισήμως σε συνοικισμό «ΒΥΡΩΝΑ», από τον Πρόεδρο της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ), Χένρυ Μοργκεντάου.
Ο Χένρυ Μοργκεντάου ήταν Αμερικανός δικηγόρος, διπλωμάτης και επιχειρηματίας, Γερμανοεβραίος στην καταγωγή, που συνδέθηκε στενά με το προσφυγικό ζήτημα ως Πρόεδρος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων.
Το όνομα “Βύρωνα” δόθηκε προς τιμήν του Άγγλου Φιλέλληνα George Gordon Lord Byron, που είχε αφήσει την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι έναν αιώνα νωρίτερα το 1824.
Η τελετή των εγκαινίων έγινε Τετάρτη 16 Απριλίου 1924
Η Κοινωνία των Εθνών (διεθνής οργανισμός – σύνδεσμος που ιδρύθηκε το 1920, αμέσως μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο στο Παρίσι και αποτέλεσε σταθμό στην εξέλιξη των διεθνών σχέσεων) ίδρυσε το 1923 την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.) με πρόεδρο τον Αμερικανό Ερρίκο Μοργκεντάου (Henry Morgenthau). Αυτός ανέλαβε την ανέγερση αστικών προσφυγικών συνοικισμών της Αθήνας, και την μέριμνα για τη στέγαση, αποκατάσταση και γενική προστασία των προσφύγων που κατέφυγαν στη χώρα μετά από την μικρασιατική καταστροφή.
Μεταξύ 1924-1926, κατασκευάστηκε από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.) σταδιακά μέχρι και το 1930 και το υπόλοιπο τμήμα για τις ανάγκες στέγασης των προσφύγων.
Το 1936 πραγματοποιήθηκε η ανασύσταση της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής, ως μετόχι της αθηναϊκής Ιεράς Μονής Πετράκη, ενώ το 1937 ανιδρύθηκε το Ιερό Ησυχαστήριο Παμμεγίστων Ταξιαρχών στην περιοχή της Νέας Ελβετίας, ως μετόχι της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας του Άθω.
Τα πρώτα έργα υποδομής στο Βύρωνα – από dimoskaipoliteia.gr
Ο Βύρωνας πρωτοστάτησε στους αγώνες ενάντια στους φασίστες Γερμανούς κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους μέσα από της γραμμές του ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ-ΕΠΟΝ και άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Δώδεκα νέα παλικάρια -έντεκα Έλληνες και ένας Ιταλός αντιφασίστας- εκτελέστηκαν από Γερμανούς ναζί στο μπλόκο του Βύρωνα στις 7 Αυγούστου 1944, ενώ πάνω από 1000 Βυρωνιώτες συνελήφθησαν ως όμηροι. Περίπου 600 εστάλησαν σε καταναγκαστικά έργα σε στρατόπεδα της Γερμανίας. Αρκετοί απ’ αυτούς δεν επέστρεψαν ζωντανοί στην πατρίδα.
Στα χρόνια της μεταπολεμικής λευκής τρομοκρατίας από το κράτος της δεξιάς πάρα πολλοί Βυρωνιώτες και Βυρωνιώτισσες φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν.
Μετά τη λήξη και του εμφυλίου πολέμου άρχισαν στο δήμο οι προσπάθειες ανασυγκρότησης
Το 1955 ιδρύθηκε το πρώτο εξατάξιο γυμνάσιο. Λειτούργησε αρχικά ως παράρτημα του Ζ΄ γυμνασίου Παγκρατίου. Στεγάστηκε στο κτίριο του 4ου δημοτικού σχολείου (Χαραλαμπόπουλου) και στη συνέχεια στο κτίριο της Σχολής Παταριά, στην οδό Ατταλείας. Από το 1957 έγινε αυτοτελές γυμνάσιο Βύρωνος και από το 1962 στεγάσθηκε σε δικό του κτίριο στο Άλσος της Ανάληψης, με δήμαρχο τον Αχιλλέα Γεωργούτσο.
Από το 1957-8 άρχισε ο μαζικός εποικισμός του Καρέα αρχικά από πρόσφυγες Αρμένιους, Ελληνορουμάνους και Ελληνοπόντιους.
Η πρώτη παιδική χαρά εγκαινιάσθηκε το 1961 στο άλσος της Αγίας Τριάδας επί δημάρχου Αχιλλέα Γεωργούτσου.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 αρχίζει η διαδικασία της αντιπαροχής για να στεγαστούν οι ανάγκες των ανθρώπων σε καλύτερες συνθήκες. Τα προσφυγικά αρχίσαν να δίνουν τη θέση τους στις πρώτες μικρές πολυκατοικίες.
Στα χρόνια της δικτατορίας και πάλι λαμβάνουν χώρα νέοι αγώνες, συλλήψεις, εξορίες για πολλούς Βυρωνιώτες και Βυρωνιώτισσες.
Και μετά την μεταπολίτευση ο Βύρωνας δίνει το παρών στους κοινωνικούς, οικονομικούς και αντιπολεμικούς αγώνες της εποχής. Καθώς και στους αγώνες για την προστασία του Υμηττού και του περιβάλλοντος, των ελευθέρων κοινοχρήστων χώρων.
Το πρώτο Κ.Α.Π.Η. λειτούργησε το 1978 στο πολυϊατρείο επί δημάρχου Θεόφιλου Φατσέα.
Μετά το 1980 δεν συνεχίσθηκε απλά το χτίσιμο πολλών δεκάδων πολυκατοικιών αλλά γιγαντώθηκε. Η οικοδόμηση παίρνει πλέον μεγάλες διαστάσεις ο προσφυγικός χαρακτήρας της συνοικίας χάνεται σιγά – σιγά, για τα συμφέροντα των εργολάβων και του κέρδους.
Τις δεκαετίες του ΄80 – ΄90 & 2010, η κατάσταση έχει πλέον ξεφύγει από κάθε μέτρο. Οχταόροφες πολυκατοικίες κατασκευάζονται, ελάχιστοι ελεύθεροι χώροι παραμένουν. Καμία μέριμνα από τις δημοτικές αρχές για να παραμείνουν ελεύθεροι και δεσμευμένοι χώροι προκειμένου να δημιουργηθούν οι αναγκαίες κοινωνικές δομές.
Το οικιστικό κακό έχει ήδη συντελεσθεί.
Σήμερα 100 χρόνια μετά, ο Βύρωνας η πόλη μας, είναι ένας αυτόνομος δήμος δίπλα στο κέντρο της Αθήνας, μία ιστορική αθηναϊκή προσφυγική γειτονιά χτισμένη στους πρόποδες του Υμηττού.
Έχει έκταση 9.204τ.χλμ μαζί με τις γειτονιές και την περιοχή του Καρέα.
Σύμφωνα με την απογραφή του 2021, ο δήμος Βύρωνα έχει πληθυσμό 59.134 κατοίκους, στην πραγματικότητα όμως οι κάτοικοί που ζουν στην πόλη είναι γύρω στις 100.000.
Τα προβλήματα των κάτοικων και των επισκεπτών της πόλης μας πολλά. Ζούμε σε μία πόλη πληγωμένη, πνιγμένη ιδιαίτερα σε ορισμένες γειτονιές στο μπετό, με τεράστιες ελλείψεις σε κοινωνικές δομές, εξ αιτίας των πολιτικών που ασκήθηκαν διαχρονικά από την κεντρική εξουσία και από τις δημοτικές αρχές της πόλης.
Τον Βύρωνα της προσφυγιάς, των απελευθερωτικών και κοινωνικών αγώνων, τους ανθρώπους και την ιστορία του τον αγαπάμε και τον τιμούμε.
Δεν παραιτούμαστε από τον αγώνα για να είναι μια πόλη που να μπορεί ο κάθε κάτοικος να ζει και να κυκλοφορεί. Μία πόλη που να έχει κοινωνική ευαισθησία, αλληλεγγύη για κάθε συνάνθρωπο.
Οραματιζόμαστε μια πόλη, έναν δήμο που να μπορεί να υπηρετεί και να εξυπηρετεί τις σύγχρονες ανάγκες των ανθρώπων όλων των ηλικιών.
Θα συνεχίσουμε να τον αγαπάμε και ταυτόχρονα να διεκδικούμε από το πολιτικό προσωπικό της τοπικής διοίκησης, της εκάστοτε δημοτικής αρχής, τις σύγχρονες κοινωνικές υποδομές και την πολεοδομία εκείνη, που χρειάζονται οι κάτοικοι και δικαιωματικά τους ανήκουν, ώστε να έχουμε μία καλύτερη ζωή στην πόλη και στην κοινωνία.
Πηγή: Ρωγμή στην Ενημέρωση
