Εν τύπω… του Αντώνη Ι. Αντωνόπουλου
«Ανάγκη μη μόνον προς τον λόγον οράν, όπως αποδεικτικός έσται και πιστός, αλλά και αυτόν ποιόν τινά και τον κριτήν κατασκευάζειν”.
Αριστοτέλης, Ρητορική Β’, 1377b: (Μτφρ. Δ Λυπουρλής. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2002): 20-21. Πβ. Leighton, st. R. 1996: 210-211). Ο πολιτικός είναι αυτός που ξέρει το καλό της πόλης του και πώς μπορεί να μεταδώσει την σοφία σε αυτή. Ο Αριστοτέλης όρισε τρεις ιδιότητες που κάνουν την πρακτική σοφία του ρήτορα πειστική. Αυτές οι ιδιότητες είναι: η φρόνηση, η αρετή και η καλή διάθεση. Είναι πολύ σημαντικό ο ρήτορας να μην διακατέχεται μόνο από την μια ιδιότητα, αλλά και από τις τρεις, αν θέλει να αποκτήσει την εμπιστοσύνη των ακροατών του. (Αριστοτέλης, ηθικά Νικομάχεια Α΄, 1094a-1094b.(Μτφρ. Δ. Λυπουρλής. Θεσσαλονίκη:Ζήτρος,2006):124-125. Πβ. Reeve, C.D.C. 1996:191).
Σε μια εποχή που οι πολιτικές εξελίξεις καθορίζονται από τα social media, τις τηλεοπτικές δηλώσεις και τα viral campaigns, η επικοινωνία φαίνεται να είναι ο πυρήνας της πολιτικής δράσης. Ωστόσο, τίθεται ένα ερώτημα: αποτελεί πραγματική ανάγκη για τη λειτουργία της Δημοκρατίας, ή είναι απλώς ένα εργαλείο προπαγάνδας που δημιουργεί ψευδαισθήσεις εμπιστοσύνης και συμμετοχής;
Η Δημοκρατία βασίζεται στην αρχή της διαφάνειας και της συμμετοχής. Χωρίς επικοινωνία, οι πολίτες δεν θα μπορούσαν να αξιολογήσουν τις πολιτικές επιλογές, να απαιτήσουν λογοδοσία ή να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων. Από την αρχαία Αγορά των Αθηνών έως τις σύγχρονες διαδικτυακές συζητήσεις, η ικανότητα των ηγετών να μεταδίδουν ιδέες και να ακούνε την κοινή γνώμη είναι θεμελιώδης.
Στην πράξη, η επικοινωνία ενισχύει τη νομιμότητα των θεσμών. Όταν μια κυβέρνηση εξηγεί τα μέτρα της (π.χ. οικονομικές μεταρρυθμίσεις ή κλιματικές πολιτικές), δημιουργεί ένα πλαίσιο κατανόησης και εμπιστοσύνης. Παράλληλα, μέσω δημοσκοπήσεων, διαβουλεύσεων και ανοιχτών διαλόγων, οι πολίτες μετατρέπονται από παθητικοί παρατηρητές σε ενεργούς συμμέτοχους.
Ωστόσο, η ίδια η επικοινωνία μπορεί να γίνει εργαλείο χειραγώγησης. Στην εποχή της ψηφιακής προπαγάνδας, οι πολιτικοί χρησιμοποιούν συχνά αφηγήματα που εκμεταλλεύονται συναισθήματα (φόβο, θυμό, ελπίδα) αντί να παρουσιάζουν γεγονότα. Οι «spin doctors» διαμορφώνουν εικόνες, οι ρητορικές υποσχέσεις (π.χ. «Θα φέρουμε αλλαγή!») μένουν συχνά κενές, και τα social media algorithms ενισχύουν τη διάδοση ψεύδους ή μισής αλήθειας.
Εδώ, η επικοινωνία δεν εξυπηρετεί τη δημοκρατία, αλλά τη μετατρέπει σε θέατρο. Οι πολίτες πιστεύουν ότι συμμετέχουν, ενώ στην πραγματικότητα καταναλώνουν προκατασκευασμένα μηνύματα. Το παράδειγμα των populist ηγετών που υπόσχονται απλές λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα (π.χ. μετανάστευση, οικονομία) είναι χαρακτηριστικό: η επικοινωνία γίνεται μέσο για να ενισχυθεί η ατομική τους βάση και όχι για να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα.
Στην κλασική εποχή, η πολιτική επικοινωνία βασιζόταν στον προφορικό λόγο και στη ρητορική. Σήμερα, η τεχνολογία έχει μεταβάλει ριζικά το τοπίο. Οι πολιτικοί αναλύουν big data για να προσαρμόσουν τα μηνύματά τους σε συγκεκριμένες ομάδες ψηφοφόρων, ενώ τα bots και τα deepfakes δημιουργούν νέες απειλές για τη δημόσια συζήτηση. Η ταχύτητα της πληροφόρησης οδηγεί συχνά σε επιφανειακή κατανόηση, με τους πολίτες να μην έχουν χρόνο να επαληθεύσουν τα δεδομένα. Για παράδειγμα, η εκστρατεία του Obama (2008) με την χρήση των social media και το σλόγκαν «Yes We Can» ενίσχυσαν τη συμμετοχή νέων και μειοψηφικών ομάδων. Η επικοινωνία εδώ χρησίμευσε ως γέφυρα μεταξύ πολιτικής και κοινωνίας. Στην καμπάνια για το Brexit όμως και οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν στατιστικά εκτός context και εντυπωσιακές υποσχέσεις (π.χ. £350 εκατ. την εβδομάδα για το NHS). Η επικοινωνία μετέτρεψε το δημοψήφισμα σε μάχη προπαγάνδας, όχι σε λογικό διάλογο.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η επικοινωνία στην πολιτική δεν είναι ούτε κατ’ ανάγκην θετική ούτε κατ’ εξορισμού αρνητική. Είναι ένα εργαλείο που αντικατοπτρίζει τις προθέσεις όσων το χρησιμοποιούν. Για να μην μετατραπεί σε ψευδαίσθηση, απαιτείται ο πολίτης να σηκωθεί από τον καναπέ και να γίνει πιο ενεργός. Να αναπτύξει και να ασκεί κριτική σκέψη, να ζητά αποδείξεις και να απαιτεί συνεπή δράση. Μόνο έτσι η επικοινωνία θα εξακολουθήσει να είναι αληθινή ανάγκη – και όχι εργαλείο παραπλάνησης.
Εν κατακλείδι, η απάντηση βρίσκεται στην ισορροπία: Η πολιτική επικοινωνία είναι ανάγκη όταν εδράζεται στην αλήθεια και τον διάλογο, αλλά γίνεται ψευδαίσθηση όταν υποτάσσεται στην εξουσία και τη δημαγωγία. “Πρέπει κάθε λόγος να έχει τη σύσταση ζωντανού οργανισμού απαρτίζοντας ένα δικό του σώμα, ώστε να μην είναι ακέφαλος, ούτε χωρίς πόδια, αλλά να έχει κορμό και άκρα, σχεδιασμένα να ταιριάζουν μεταξύ τους και με το σύνολο” Πλάτ. Φαίδρος 264 c.
