Στις 23 Απριλίου του 2021 εμφανίστηκε στα βιβλιοπωλεία ένα βιβλίο με τίτλο “Τεχνητή νοημοσύνη: μια διακριτική απομυθοποίηση”, από τις εκδόσεις Ροπή. Ήταν μια εποχή που, όπως και σήμερα, η συζήτηση για την επιστήμη της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) είχε ενταθεί. Η φαινομενικά απότομη και “εκθετική” πρόοδος στο χώρο αυτό της γνώσης είχε γεννήσει μια πολωμένη συζήτηση, η οποία αμφιταλαντευόταν μεταξύ δυστοπικών σεναρίων όπου η ΤΝ απειλεί την ανθρωπότητα και, από την άλλη, ενός μέλλοντος που όλα λύνονται ακριβώς χάρη στα σχετικά τεχνολογικά επιτεύγματα.
Εκείνη την εποχή ακριβώς ένιωσα την ανάγκη να μοιραστώ, ως υπηρέτης της έρευνας στην ΤΝ στο χώρο του ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος”, τη δική μου εμπειρία και να επιτρέψω σε όλους να ανοίξουν την πόρτα της μάθησης προς τις πραγματικές δυνατότητες και προκλήσεις τέτοιων συστημάτων. Αυτή η επιθυμία της μοιρασιάς οδήγησε σε ένα βιβλίο 200 περίπου σελίδων, με απλή, μη τεχνική γλώσσα, που όμως συνοδεύεται από πληθώρα αναφορών για όσες και όσους θέλουν να πάνε ένα βήμα παραπέρα την κατανόησή τους.
Ένα μεγάλο ερώτημα που χρειάστηκε να απαντήσω είναι: τι είναι σημαντικό να συνοψίσεις από μία πορεία περίπου 20 ετών στο χώρο αυτόν της γνώσης. Για καλή μου τύχη, οι ερωτήσεις που είχε χρειαστεί να απαντήσω σε περισσότερες από 100 σχετικές παρουσιάσεις και σε ποικίλα κοινά στάθηκαν πολύτιμοι σύμβουλοι προς αυτήν την κατεύθυνση. Πώς μαθαίνουν οι μηχανές; Μαθαίνουν μόνες τους; Θα μας καταστρέψουν; Κατά πόσο απειλείται το επάγγελμά μου και τι μπορώ να κάνω για να προσαρμοστώ; Είμαστε έρμαια μιας τεχνολογικής και επιστημονικής ανάπτυξης που γίνεται ερήμην μας -όπως επιμένουν πολλά μέσα ενημέρωσης- ή έχουμε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωσης της αυριανής ΤΝ; Όλα αυτά τα ερωτήματα κάνουν την εμφάνισή τους στο βιβλίο, μαζί με κατανοητές απαντήσεις που υποδεικνύουν σε όλο το εύρος της ΤΝ την παρουσία του ανθρώπου και των αποφάσεών του.
Τα 5 κεφάλαια που συναντά ο αναγνώστης σκιαγραφούν μια ξενάγηση στον αναδυόμενο κόσμο της ΤΝ με τόνο οικείο και ειλικρινή:
- “Γνωριμία με την ΤΝ”, όπου συζητούμε τι είναι και τι δεν είναι ΤΝ, ενώ απαντάμε τα πρώτα δημοφιλή ερωτήματα για το αν αυτο-εξελίσσονται οι μηχανές και για το κατά πόσο μπορούμε να έχουμε μια ΤΝ απαλλαγμένη από κακή χρήση.
- “Προσπάθειες και επιτεύγματα”, όπου απαριθμούνται εφαρμογές της ΤΝ στην καθημερινότητα, αλλά και σε πλήθος τομέων από τη βιοϊατρική, και τις φυσική μέχρι τη δημοσιογραφία και τη φιλολογία, τη βιομηχανία και τα παιγνίδια.
- “Πυλώνες ΤΝ”, όπου περιγράφουμε υπο-τομείς της ΤΝ, ώστε να κατανοήσουμε το φάσμα και τον πλούτο της έρευνας που προσπαθεί να μιμηθεί τμήματα της ανθρώπινης νοημοσύνης μέσα από αλγορίθμους και τεχνουργήματα. Σκιαγραφούμε αδρά το πώς καλείται η ΤΝ να μελετήσει και μιμηθεί ιδιότητες όπως η μνήμη, η προσαρμοστικότητα και η μάθηση, η επικοινωνία και η δημιουργικότητα.
- “Αποκαλύψεις και απομυθοποίηση”. Το αγαπημένο μου κεφάλαιο, καθώς εδώ το βιβλίο φιλοδοξεί να γκρεμίσει τους πιο συνήθεις μύθους σχετικά με την ΤΝ. Αυτοί οι μύθοι που σχετίζονται, για παράδειγμα, με συστήματα που ξεκίνησαν να μιλάνε μεταξύ τους και τα σταματήσαμε, ή το ότι έχουμε καταφέρει να φτιάξουμε συστήματα που έχουν καταφέρει να κατανοήσουν πλήρως την πολυπλοκότητα της γλώσσας, αξιοποιώντας μόνο μαθηματικά.
- “Περιμένοντας το αύριο”. Το κεφάλαιο αυτό περιγράφει τις, μέχρι το 2021, εξελίξεις σχετικά με την ΤΝ σε διεθνές, εθνικό και ατομικό επίπεδο. Επίσης, επιδιώκει να προβάλει μια ρεαλιστική οπτική στις προσδοκίες μας από την ΤΝ τα επόμενα χρόνια.
Μέσα από τα παραπάνω βήματα γνωριμίας και “διακριτικής απομυθοποίησης”, και με την παράθεση μιας πληθώρας προσωπικών σημειώσεων και απόψεων, το βιβλίο επιδιώκει να αυξήσει την κατανόηση των αναγνωστών, χωρίς να τους περιορίσει την κριτική σκέψη. Επιδιώκει επίσης να μείνει αποστασιοποιημένο από την επίκληση στην επιστημονική αυθεντία, χωρίς να φείδεται στο να μοιραστεί τα αποτελέσματα της πολύχρονης μελέτης και ενασχόλησης με το χώρο.
Στο σήμερα του 2024, το παραπάνω βιβλίο εμφανίζεται πιο επίκαιρο από ποτέ. Οι βάσεις που τέθηκαν το 2021 και η απομυθοποίηση των τότε μυθευμάτων μπορούν να επιτρέψουν μια ρεαλιστική οπτική στην πληθώρα των δημοσιευμάτων που μιλούν για μια παντοδύναμη ΤΝ: μια ΤΝ η οποία δεν υφίσταται.
Ελπίδα μου είναι οι αναγνώστες του βιβλίου να μπορέσουν να μεταφέρουν την κριτική στάση που αναπτύσσεται μέσα από τις σελίδες του στη σημερινή πολωμένη συζήτηση, στα σημερινά εντυπωσιακά επιτεύγματα που φαίνεται να βγαίνουν από ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Ευελπιστώ η προσγειωμένη οπτική να δώσει την ευκαιρία να αποτινάξουμε την αίσθηση της ανημπόριας και να κατανοήσουμε πώς μπορούμε, στο χώρο δράσης μας ο καθείς, να συνδιαμορφώσουμε την ΤΝ νοημοσύνη του αύριο, σε ευθυγράμμιση με τις αξίες και τις ανάγκες μας.
Πάνω από όλα, προσδοκία του βιβλίου είναι να απομυθοποιήσουμε το τεχνούργημά μας και να το δούμε στην προοπτική του δημιουργού του, κατανοώντας ότι πίσω από κάθε σύστημα ΤΝ κρύβεται οριστικά και αμετάκλητα ο άνθρωπος, με τις λάμψεις και τα σκοτάδια του. Αυτό θα μας επιτρέψει να διατηρήσουμε την εγρήγορση και τη δράση που, εν συνεχεία, θα μας ενδυναμώσουν να υποστηρίξουμε το όραμα που στρατηγικά έχει θέσει η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση: μια ανθρωποκεντρική, αξιόπιστη, κοινωφελή και εκδημοκρατισμένη ΤΝ.
Γιώργος Γιαννακόπουλος
PhD, Ερευνητής (ΕΛΕ Β’) ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος”,
συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος SciFY ΑΜΚΕ
