Τα συνθήματα ακούγονται και μέσα από τις μάσκες. Σε αυτές τις δύσκολες εποχές, είναι υποχρέωση όλων μας να μην επιτρέψουμε την υπονόμευση ενός δικαιώματος κρίσιμου για την ίδια δημοκρατία, που δεν αποτελεί πολυτέλεια των ήσυχων καιρών.
Της Σοφίας Χανή
Σχεδόν 8 μήνες πριν, γύρω στα τέλη Απριλίου, ήταν που άρχισαν να κυκλοφορούν οι εικόνες από μια μεγάλη συγκέντρωση ενάντια στην κυβέρνηση του Μπένιαμιν Νετανιάχου και τις πολιτικές της στο Τελ Αβίβ του Ισραήλ, συγκέντρωση όπου έλαβαν μέρος γύρω στα 2.000 άτομα. Τι το ιδιαίτερο είχε αυτή και έγινε viral; Το ότι λάμβανε χώρα εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού και ειδικού καθεστώτος μέτρων για τον περιορισμό της διασποράς του ιού. Κάτι το οποίο βέβαια δεν σταμάτησε τους διαδηλωτές, οι οποίοι κρατώντας τις αποστάσεις ασφαλείας και με τα ανάλογα ατομικά μέσα προστασίας, κατάφεραν έστω και υπό αυτές τις συνθήκες να ασκήσουν το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και να διαμαρτυρηθούν ειρηνικά. Οι φωτογραφίες από την συγκέντρωση που όπως αναφέρθηκε και παραπάνω έγιναν viral, σχολιάστηκαν από τα διεθνή αλλά και τα ελληνικά μέσα με σχόλια για το εντυπωσιακό εικόνας που εκθείαζαν την υπευθυνότητα των διαδηλωτών.
Λίγο καιρό μετά, αυτή τη φορά στη χώρα μας, 3 μόλις ημέρες πριν τη λήξη της καραντίνας και την έναρξη χαλάρωσης των μέτρων, για τον εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς, έλαβε χώρα μια κάτι τι διαφορετική πρωτομαγιάτικη διαδήλωση. Οι φωτογραφίες από τη συγκέντρωση του ΠΑΜΕ μπροστά από τη Βουλή, τηρουμένων των αποστάσεων ανάμεσα στους διαδηλωτές οι οποίοι ήταν εξοπλισμένοι με μάσκες και γάντια, αν και σίγουρα επικροτήθηκαν από πολλούς, δεν είχαν ακριβώς την ίδια αντιμετώπιση από όσους μιλούσαν θετικά για τις αντίστοιχες από τις διαδηλώσεις στο Ισραήλ. Η εντυπωσιακή εικόνα και οι υπεύθυνοι διαδηλωτές του Τελ Αβίβ, εδώ έγιναν επικίνδυνοι και ιδεοληπτικοί, “ακούνητα στρατιωτάκια”, που θα μπορούσαν να βρίσκονται στην Πιονγκγιανγκ και που θυμίζουν ολοκληρωτικά καθεστώτα. Διαβάσαμε ακόμα και ότι κράτησαν αποστάσεις για να φαίνονται πολλοί (λες κι έχει τέτοιο πρόβλημα το ΠΑΜΕ), ότι δεν έχουν κάτι καλύτερο να κάνουν και ότι ο μόνος λόγος για τον οποίο το έκαναν ήταν για μικροπολιτικούς λόγους.
Τα δύο αυτά παραδείγματα διαδηλώσεων ήταν και τα εναύσματα , το ένα εγχώριο και το άλλο από το εξωτερικό , για να αρχίσει η συζήτηση για τη διεξαγωγή διαδηλώσεων εν μέσω της πανδημίας , μιας πανδημίας που αποτελεί ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο για τις σύγχρονες κοινωνίες του 21ου αιώνα και που ειδικά στην αρχή της προκαλούσε αμηχανία όχι μόνο ως προς την αντιμετώπιση και διαχείριση της σε πολιτικό και υγειονομικό επίπεδο , όσο και ως προς τη νέα κανονικότητα στην διεξαγωγή των πλέον συνηθισμένων πραγμάτων στην καθημερινή ζωή. Μετά τη λήξη των απαγορευτικών (αγγλιστί lockdowns) που επιβλήθηκαν σε πολλές χώρες του πλανήτη για την αναχαίτιση της εξάπλωσης του ιού , αναδύθηκε μια νέα πραγματικότητα , με έντονη την παρουσία των απαραίτητων μέτρων προστασίας σχεδόν σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας , μιας και σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα η χρήση μασκών , η τήρηση αποστάσεων και η σχολαστική υγιεινή ειδικά των χεριών με τη χρήση αντισηπτικών σκευασμάτων είναι απαραίτητες για τη μείωση της μεταδοτικότητας του ιού ενόσω ολόκληρος ο πλανήτης αναμένει με αγωνία την κυκλοφορία ενός εμβολίου κατά του covid-19.
Επειδή όμως ακόμα και με την έναρξη παραγωγής του εμβολίου και έπειτα την έναρξη του εμβολιασμού ανά ομάδες πληθυσμού δεν σημαίνει ότι θα επιστρέψουμε αμέσως στην προ κορωνοϊού πραγματικότητα , κάτι το οποίο όπως επισημαίνουν οι ειδικοί θα αργήσει να γίνει , και δεν είναι μόνο θέμα μηνών αλλά ίσως ετών , είναι προφανές ότι πολλές πλευρές του δημόσιου βίου , από την εκπαίδευση μέχρι τον πολιτισμό και πάει λέγοντας, πρέπει να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Και όταν η συζήτηση έρχεται σε μια έκφανση της δημόσιας ζωής που αποτελεί παράλληλα δικαίωμα συνδεδεμένο με την ίδια τη λειτουργία της δημοκρατίας και του πολιτεύματος , όπως είναι το δικαίωμα στη συνάθροιση , δικαίωμα κατοχυρωμένο στους ανώτατους κανόνες δικαίου των περισσότερων εννόμων τάξεων , είναι ζήτημα να δούμε πώς θα γίνει εφικτή η κατάλληλη προσαρμογή του στις νέες συνθήκες , και όχι να προτάσσουμε την καθολική αναστολή του για αόριστο χρόνο μέχρι να περάσει η πανδημία , ενώ εξυπακούεται ότι και στα άλλα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα που περιορίζονται λόγω αυτής της έκτακτης παγκόσμιας κατάστασης πρέπει σαφώς να υπάρχει η απαραίτητη στάθμιση με άξονα την αρχή της αναλογικότητας για τον περιορισμό τους.
Ας επιχειρήσουμε για αρχή μια σύντομη νομική προσέγγιση του ζητήματος. Το δικαίωμα στη συνάθροιση , επίσης γνωστό και ως δικαίωμα ή ελευθερία στο συνέρχεσθαι (freedom of assembly) , είναι ίσως το κυριότερο συλλογικό δικαίωμα καθώς βασίζεται στη μαζική και συλλογική δράση [2] . Ένα πολύμορφο θα λέγαμε δικαίωμα , καθώς αποτελεί και δικαίωμα ατομικό (ή αρνητικό/αμυντικό) , που αξιώνει δηλαδή την αποχή του κράτους από παρεμβάσεις στην ζωή και την ελευθερία των πολιτών , αλλά και δικαίωμα πολιτικό ή ενεργητικό το οποίο βασίζεται στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική ζωή , ένα δικαίωμα που αφορά στη δυνατότητα επηρεασμού της εξουσίας και διαμόρφωσης του πολιτικού γίγνεσθαι.
Πρόκειται λοιπόν όπως βλέπουμε για ένα δικαίωμα το οποίο είναι ζωτικό για την ίδια τη δημοκρατία και τον έλεγχο της εξουσίας από τους πολίτες , οι οποίοι μπορούν συντονισμένα και μαζικά να συγκεντρωθούν για να εκφραστούν , να διαμαρτυρηθούν και να διεκδικήσουν. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι είναι το κυριότερο δικαίωμα που φοβούνται τα ανελεύθερα και αυταρχικά καθεστώτα και το οποίο προσπαθούν να καταπνίξουν και να αναστείλουν όπως μπορούν [1] . Στο δικό μας Σύνταγμα το δικαίωμα στην ειρηνική (ήσυχη) και άοπλη συνάθροιση κατοχυρώνεται στο άρθρο 11, όπως επίσης και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ενώ προστατεύεται από τα περισσότερα εθνικά συντάγματα χώρων ανά τον κόσμο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Τι συμβαίνει όμως με ένα δικαίωμα που βασίζεται κατεξοχήν σε μαζικές συγκεντρώσεις και σε συγχρωτισμό πολλών ατόμων μέσα σε περίοδο πανδημίας;
Σαφώς και τα περισσότερα συντάγματα που το κατοχυρώνουν, όπως και το δικό μας, προβλέπουν συγκεκριμένους περιορισμούς, δικαιολογείται όμως η έστω πρόσκαιρη αναστολή του; Έτσι λοιπόν πέραν του ότι μια συνάθροιση μπορεί να απαγορευτεί ή να διαλυθεί αν δεν πληροί τα κριτήρια που ορίζει το ίδιο το Σύνταγμα, δηλαδή να είναι ήσυχη και άοπλη, μπορεί ακόμα να απαγορευτεί από την αρμόδια αστυνομική αρχή αν διαπιστωθεί ότι υπάρχει κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια (στην οποία μπορεί να περιληφθεί και η δημόσια υγεία) στην περίπτωση της γενικής απαγόρευσης ή ότι υπάρχει κίνδυνος σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονομικής ζωής στην περίπτωση της τοπικής απαγόρευσης, ενώ πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη και να λαμβάνει υπόψιν την αρχή της αναλογικότητας [2] . Η γενική απαγόρευση όμως δεν πρέπει να παραπλανά λόγω ονόματος καθώς αποτελεί και αυτή ορισμένη απαγόρευση για συγκεκριμένη συνάθροιση με ορισμένο τόπο και χρόνο (όπως έχει εκφράσει και το Συμβούλιο της Επικρατείας στο παρελθόν με την υπ’ αριθμόν 4635/1977 απόφαση του [3] ).
Επομένως, για να έρθουμε σε ένα πρόσφατο εγχώριο παράδειγμα, η απαγόρευση κάθε συνάθροισης σε ολόκληρη την επικράτεια χωρίς να προσδιορίζει ειδικά, όπως συνέβη πρόσφατα με τις αποφάσεις του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας για απαγόρευση συναθροίσεων σε ολόκληρη τη χώρα ενόψει των επετείων του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου για τέσσερις ημέρες και της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου στις 6 Δεκεμβρίου, φαίνεται πως πάσχει συνταγματικά και προσιδιάζει περισσότερο σε αναστολή του δικαιώματος παρά σε περιορισμό του, αναστολή που σύμφωνα με το Σύνταγμα είναι δυνατή μόνο με εφαρμογή του άρθρου 48, όπου με την κήρυξη της κατάστασης πολιορκίας με απόφαση της Βουλής επέρχεται αναστολή του συνόλου ή μέρους συνταγματικών διατάξεων μεταξύ των οποίων και το άρθρο 11 που κατοχυρώνει το δικαίωμα στο συνέρχεσθαι. Καθώς μάλιστα τα καλέσματα που είχαν ανακοινωθεί για αυτές τις μέρες, και ειδικά για την 6η Δεκέμβρη, αφορούσαν εν πολλοίς σε συμβολικές εκδηλώσεις, όπως με την κατάθεση λουλουδιών στο μνημείο του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου με τήρηση όλων των μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας και ασφάλειας των συμμετεχόντων, ανακύπτει και ζήτημα τήρησης της αρχής της αναλογικότητας.
Καθώς λοιπόν με βάση την αρχή της αναλογικότητας ένας περιορισμός ελέγχεται ως προς την καταλληλόλητα και την αναγκαιότητα του, είναι εύλογο ότι η επιβολή προστίμων και η καταστολή σε εκδηλώσεις συμβολικού χαρακτήρα , όπως ακόμα και σε μεμονωμένα άτομα που προσέγγισαν το σημείο για να αφήσουν ένα λουλούδι, υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο και φλερτάρει με την κατάχρηση εξουσίας. Ακόμα αποτελεί τροφή για σκέψη για να αναρωτηθούμε αν για την προστασία της δημόσιας υγείας είναι απολύτως αναγκαία η απόλυτη απαγόρευση των διαδηλώσεων ή αν το ύψιστο αγαθό της υγείας και της ζωής μπορεί να προστατευτεί χωρίς την τόσο μεγάλη υποχώρηση του σεβασμού στο δικαίωμα της συνάθροισης, αλλά με σχετική ρύθμιση του προσαρμοσμένη στα υγιειονομικά μέτρα που απαιτεί η περίοδος της πανδημίας. Ενδιαφέρον έχει η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας τον Απρίλιο που μας πέρασε, το οποίο έκρινε ότι οι πολίτες της χώρας διατηρούν το δικαίωμα να διαδηλώνουν ακόμα και εν μέσω πανδημίας, πρέπει όμως να τηρούν τα απαραίτητα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης κατά τη διάρκεια αυτών των συναθροίσεων [4].
Παρομοίως τον περασμένο Αύγουστο και το Διοικητικό Δικαστήριο του Βερολίνου ανέτρεψε απόφαση της αστυνομίας για γενική απαγόρευση διαδηλώσεων στο κρατίδιο του Βερολίνου (ενόψει διαδήλωσης από πολέμιους των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας) [5], με βασική προϋπόθεση όμως ότι οι διοργανωτές θα διασφάλιζαν την τήρηση των απαραίτητων αποστάσεων ασφαλείας μεταξύ των διαδηλωτών, ενώ στις αρχές του Δεκέμβρη το Συνταγματικό Δικαστήριο επικύρωσε τη σχετική απαγόρευση διαδηλώσεων ενάντια στο lockdown στη Βρέμη βασιζόμενο στη μη τήρηση των μέτρων προστασίας σε ανάλογες διαδηλώσεις σε άλλες γερμανικές πόλεις [6]. Εν αναμονή της απόφασης του δικού μας Συμβουλίου της Επικρατείας για τις αιτήσεις ακύρωσης της από 13/11/2020 απόφασης του αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ. για απαγόρευση των διαδηλώσεων ενόψει του Πολυτεχνείου, αιτήσεις που κατατέθηκαν από το κόμμα Μέρα25 και την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη, αξίζει λοιπόν με βάση το γράμμα του Συντάγματος και νομολογία τόσο από τη χώρα μας όσο και από άλλες χώρες να αναλογιστούμε αν πράγματι η πλήρης απαγόρευση των διαδηλώσεων είναι το μόνο αναγκαίο μέτρο για να προστατευθεί η δημόσια υγεία.
Πέρα από την νομική προσέγγιση του ζητήματος όμως αξίζει να δούμε και την υγιειονομική πλευρά της διεξαγωγής διαδηλώσεων εν μέσω πανδημίας, όπως το πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος για τη μετάδοση του ιού σε υπαίθριες συγκεντρώσεις, τι έχουν δείξει σχετικές έρευνες και εν τέλει τι πρέπει να προσέξουν τα ίδια τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτές για να διασφαλίσουν την προστασία της υγείας της δικής τους και των γύρω τους.
Γνωρίζουμε ήδη ότι η μετάδοση του ιού είναι μικρότερη σε εξωτερικούς χώρους [7] και στον ανοιχτό αέρα , συμπέρασμα στο οποίο έχουν καταλήξει πολλές έρευνες , χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι ο κίνδυνος εκμηδενίζεται (όπως λίγο πολύ δήλωσε ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, για να δικαιολογήσει τους αστυνομικούς που συνωστίζονταν με ελλιπή μέτρα προστασίας στους δρόμους την 17η Νοεμβρίου την ίδια στιγμή που οι διαδηλωτές τηρούσαν αυστηρά τα υγειονομικά μέτρα). Ακριβώς για αυτό το λόγο σε περιπτώσεις συγκέντρωσης περισσότερων ατόμων, όπως σε μια διαδήλωση, είναι απαραίτητη η τήρηση των απαιτούμενων αποστάσεων και η χρήση μασκών από τους διαδηλωτές για να μειώσει όσο το δυνατόν γίνεται τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού, ενώ όπως έχουν δείξει έρευνες [8] η μετάδοση ανάμεσα στους διαδηλωτές είναι χαμηλή (με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις διαδηλώσεις στα πλαίσια του Black Lives Matter στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού) , κάτι που ευθύνεται τόσο στη διεξαγωγή των διαδηλώσεων σε ανοιχτούς χώρους όσο και στην υπευθυνότητα των διαδηλωτών [9].
Οι διαδηλωτές και οι διαδηλώτριες κατανοώντας την ιστορικότητα των στιγμών , όπως στην περίπτωση του BLM , και την κρισιμότητα παράλληλα της κατάστασης ως προς την πανδημία, φρόντισαν να φτιάξουν αυτοσχέδιες μάσκες και να τις μοιράσουν σε όσα άτομα δεν είχαν, να κρατήσουν όσο μπορούσαν τις αποστάσεις, να έχουν διαθέσιμα αντισηπτικά φτιάχνοντας αυτοσχέδια δοχεία που τοποθετούσαν σε σημεία όπου μπορούσε κάθε διαδηλωτής να τα χρησιμοποιήσει και να κάνουν μια οικειοθελή ιδιότυπη καραντίνα προσπαθώντας να αποφύγουν τις πολλές και μη απαραίτητες επαφές μετά τη συμμετοχή τους στις μεγάλες διαδηλώσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας [10] , δια στόματος του Γενικού Διευθυντή του, Tedros Adhanom Gebreyesus, κατά τη διάρκεια της ενημέρωσης (briefing) της 8ης Ιουνίου 2020, υπερασπίστηκε τις αντιρατσιστικές διαδηλώσεις , προσθέτοντας ότι υποστηρίζει την ισότητα και το κίνημα κατά του ρατσισμού , υπενθυμίζοντας όμως στους διαδηλωτές ότι πρέπει να φορούν μάσκες , να καλύπτουν το στόμα τους σε περίπτωση βήχα ή φτερνίσματος, να κρατάνε ει δυνατόν απόσταση ενός μέτρου μεταξύ τους και να καθαρίζουν συχνά τα χέρια τους. Δεν ήταν η μόνη αντίδραση από την ιατρική κοινότητα που θεωρούσε ότι οι διαδηλώσεις πρέπει να συνεχιστούν έστω και με προσοχή και με την αποδοχή κάποιου ρίσκου (υπαρκτού σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες) ακριβώς λόγω του σημαντικού σκοπού [11] .
Παράλληλα τόνιζαν ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη μετάδοση του ιού στις διαδηλώσεις βρίσκεται στην αστυνομική καταστολή [12]. Πρακτικές καταστολής όπως η χρήση δακρυγόνων και χημικών που ούτως ή άλλως είναι επικίνδυνα για την υγεία των διαδηλωτών και τα οποία επιβαρύνουν το αναπνευστικό σύστημα , μπορούν να προκαλέσουν κρίση βήχα που να αναγκάσει τους διαδηλωτές να βγάλουν τις μάσκες τους και να εκτοξεύσουν άθελά τους σταγονίδια στους γύρω τους, ενώ αποδυναμώνουν τις αντιικές άμυνες του οργανισμού και τον καθιστούν πιο ευάλωτο απέναντι σε λοιμώξεις του αναπνευστικού μεταξύ των οποίων και ο κορωνοϊός. Βέβαια μεγάλος κίνδυνος υπάρχει και όταν οι διαδηλωτές περικυκλώνονται από την αστυνομία και έτσι αναγκάζονται να συνωστιστούν αδυνατώντας να κρατήσουν τις απαραίτητες αποστάσεις (όπως έγινε σε διαδήλωση στη Θεσσαλονίκη στις 17 Νοεμβρίου με τις σχετικές εικόνες να δείχνουν τους διαδηλωτές να διατηρούν στην αρχή υποδειγματικές αποστάσεις και μετά την επέμβαση και περικύκλωση ή “πολιορκία” από τις δυνάμεις της αστυνομίας να βρίσκονται αναγκαστικά και άθελά τους συνωστισμένοι) αλλά και κατά τη διάρκεια των συλλήψεων.
Η στενή επαφή κατά τη διάρκεια της σύλληψης από αστυνομικούς που όπως είδαμε και στα καθ’ ημάς συνήθως αδιαφορούν για τα μέτρα προστασίας, το γεγονός ότι οι συλληφθέντες στοιβάζονται και σε κλούβες και έπειτα σε κρατητήρια με σχεδόν μηδαμινές αποστάσεις και άλλα μέτρα προστασίας, όπου μπορεί ακόμα και να τους αρνούνται τη χρήση μάσκας και την πρόσβαση σε νερό και αντισηπτικό, αυξάνει κατακόρυφα τον κίνδυνο μετάδοσης, κίνδυνο που σε συνάρτηση με τους άλλους κινδύνους που ενέχει η καταστολή όπως η χρήση χημικών για διάλυση του πλήθους, καθιστά την αστυνομία περισσότερη επικίνδυνη από την εκάστοτε διαδήλωση, ενώ την ανησυχία του για τον κίνδυνο που ενέχει η αστυνομική καταστολή τόσο για τη δημόσια υγεία όσο και για τα δημοκρατικά δικαιώματα έχει τονίσει μέχρι και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών σε έκθεση του.
Μπορεί λοιπόν η πανδημία να έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τις ζωές μας και να έχει περιορίσει ή ακόμα βάλει στον πάγο διάφορες δραστηριότητες και όψεις της κοινωνικής ζωής, αυτό όμως που με βεβαιότητα δεν επηρεάστηκε ήταν ο αριθμός των λόγων που μπορούν να βγάλουν τους πολίτες στο δρόμο για να διαμαρτυρηθούν και να διεκδικήσουν. Είτε με αιτήματα που αφορούν την ίδια την πανδημία , όπως η ελλιπής αντιμετώπιση των κυβερνήσεων με χαρακτηριστικό παράδειγμα βέβαια και την ελληνική κυβέρνηση και το πώς αυτή αρνείται να ενισχύσει ουσιαστικά το δημόσιο σύστημα υγείας ή να στηρίξει τους κλάδους εργαζομένων που πλήττονται , είτε με ζητήματα που εκτείνονται πέραν της παρούσας κατάστασης , όπως το πάγιο θέμα συστημικού ρατσισμού και αστυνομικής βίας που οδήγησε στην έκρηξη του κινήματος Black Lives Matter στις ΗΠΑ μετά τη δολοφονία του Αφροαμερικανού George Floyd από την αστυνομία , αλλά και το πώς οι κυβερνήσεις εκμεταλλεύονται αυτήν την έκτακτη και κρίσιμη κατάσταση για να περάσουν επαχθείς και αντιλαϊκούς νόμους με όσο το δυνατόν μικρότερη αντίδραση, κάτι για το οποίο έχει εκφράσει την ανησυχία της όχι μόνο η Διεθνής Αμνηστία αλλά ακόμα και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Σε αυτό φυσικά δεν αποτελεί εξαίρεση ούτε η δική μας κυβέρνηση , που χρησιμοποιεί ανερυθρίαστα την πανδημία και την προστασία της δημόσιας υγείας ως πρόσχημα όχι μόνο για να προσπάθεια για να σβήσει τις πάγια “ενοχλητικές” επετείους όπως αυτή του Πολυτεχνείου ή για να περάσει ανώδυνα διάφορα αντιδραστικά νομοσχέδια όπως αυτό για τις διαδηλώσεις, τα εργασιακά , τον νέο πτωχευτικό κώδικα και πόσα άλλα, αλλά και για να παγιώσει έτσι σιγά σιγά αυτό το καθεστώς αστυνομοκρατίας και συρρίκνωσης του δικαιώματος στη συνάθροιση όπως χωρίς αιδώ δήλωσε ο ίδιος ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης σε τηλεοπτική του συνέντευξη την επαύριο της επετείου του Πολυτεχνείου και του οργίου καταστολής και αστυνομικής βιαιότητας που έλαβε χώρα εκεί. Βέβαια αυτό έχει επιχειρηθεί και από άλλες κυβερνήσεις με πιο πρόσφατο παράδειγμα την γαλλική η οποία επιχείρησε να περάσει σε νομοσχέδιο ένα άρθρο που λίγο πολύ ποινικοποιεί την βιντεοσκόπηση και φωτογράφιση αστυνομικών εν ώρα υπηρεσίας , καλύπτοντας έτσι τα περιστατικά αστυνομικής βίας που θα μπορούσαν να αποδειχθούν με ντοκουμέντα από δημοσιογράφους και απλούς πολίτες, κάτι που συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις από το γαλλικό λαό ο οποίος φορώντας μάσκες βγήκε στους δρόμους και διαμαρτυρόμενος γέμισε τις πλατείες των μεγάλων πόλεων, αναγκάζοντας τον Γάλλο Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν σε αναδίπλωση.
Και πέρα από τη Γαλλία όμως, από την Αλβανία που η άφιξη δολοφονία ενός 25χρονου από την αστυνομία προκάλεσε έκρηξη της λαϊκής οργής, μέχρι τη Χιλή ,τη Βολιβία και το Περού , και από εκεί στην Ινδονησία μέχρι την Πολωνία όπου χιλιάδες πολίτες βγήκαν στους δρόμους υπερασπιζόμενοι το δικαίωμα στην έκτρωση, οι λαοί ανά τον κόσμο απέδειξαν ότι τα κινήματα δεν παγώνουν από την πανδημία, αλλά συνεχίζουν να διεκδικούν και σε πολλές περιπτώσεις να κατακτούν νίκες ενάντια στην εξουσία, ενώ ταυτοχρόνως, στις περισσότερες περιπτώσεις , με αίσθημα υπευθυνότητας πήραν τα απαραίτητα μέτρα για να προστατεύσουν και να προστατευθούν από τον ιό [14]. Ωστόσο υπήρχαν και τα κινήματα των λεγόμενων αρνητών της πανδημίας ή του ιού, κινήματα που συχνά υποδαυλίζονταν από την ακροδεξιά, και τα οποία συνειδητά δεν τηρούσαν μέτρα προστασίας, βρισκόμενοι ασφυκτικά κοντά ο ένας στον άλλο στις συγκεντρώσεις χωρίς να φορούν μάσκα, οδηγώντας έτσι σε περιπτώσεις όπως αυτή στη Γερμανία σε απαγόρευση των συγκεντρώσεων τους. Πέραν του επικίνδυνου αυτών των θεωριών που συχνά βασίζονται σε θεωρίες συνωμοσίας τις οποίες ενστερνίζονται όσοι συμμετέχουν στα εν λόγω κινήματα, το μεγαλύτερο ζήτημα είναι ακριβώς η μη τήρηση των μέτρων προστασίας, μέτρα που είναι απαραίτητα για την διεξαγωγή των διαδηλώσεων αυτήν την περίοδο ακριβώς για να διασφαλιστεί και να μην ανασταλεί το δικαίωμα στη συνάθροιση, δικαίωμα που ανήκει φυσικά σε όλους τους πολίτες.
Εν τέλει αυτή η έκτακτη συνθήκη στην οποία βρισκόμαστε, μια συνθήκη που θα κρατήσει για καιρό μιας και η διαδικασία εμβολιασμού που θα ξεκινήσει σε σύντομα ενώ προφανώς πρόκειται να βελτιώσει αισθητά την επιδημιολογική κατάσταση δεν πρόκειται να μας επαναφέρει άμεσα στην κανονικότητα όπως λένε και οι ειδικοί , μας καλεί να αναθεωρήσουμε και να κατανοήσουμε καλύτερα πολλά σχετικά με τα δημοκρατικά μας δικαιώματα εν γένει και για το δικαίωμα μας στη συνάθροιση ειδικά. Ένα δικαίωμα που δεν είναι ένα απλό φετίχ ή “κόλλημα” όπως με περιφρόνηση λένε μερικοί , ούτε πρόκειται για μια δραστηριότητα την οποία εύκολα μπορούμε να αφήσουμε για μια μεταγενέστερη χρονική περίοδο όπως οι γιορτές και οι διασκεδάσεις. Ούτε βεβαίως μπορεί να μπει σε ανυπόστατες συγκρίσεις με εκδηλώσεις όπως οι παρελάσεις, οι οποίες φυσικά δεν αποτελούν δικαίωμα αλλά υποχρέωση και στηρίζονται στην κρατική και όχι στη λαϊκή πρωτοβουλία.
Που ακόμα και σε περίοδο πανδημίας, ενώ οι μόνιμες “πανδημίες” όπως αυτές του ρατσισμού, της φτωχοποίησης, της ανισότητας και της καταπίεσης συνεχίζονται ή οξύνονται ακόμα περισσότερο, και ενώ βρισκόμαστε ενώπιον ιστορικών στιγμών και συγκυριών, όπως με το μεγάλο αντιρατσιστικό κίνημα στις ΗΠΑ που συνέχισε την παράδοση των κινημάτων για τα πολιτικά δικαιώματα των προηγούμενων δεκαετιών ή όπως με την ανακοίνωση της ιστορικής απόφασης στη δίκη της Χρυσής Αυγής που κατάφερε ένα αποφασιστικό πλήγμα στη σύγχρονη μορφή του φασισμού, συνεχίζει να αποτελεί ένα δικαίωμα – οξυγόνο για το ίδιο το πολίτευμα. Μια ελευθερία των πολιτών που πρέπει να αναλάβουν οι ίδιοι να διαφυλάξουν στις προσπάθειες συρρίκνωσης της από τις κυβερνήσεις, οι οποίες καταχράζονται την εξουσία τους και την έκτακτη κατάσταση για να επιτεθούν στα κινήματα. Να την διαφυλάξουν χωρίς να υποκύπτουν στις προσπάθειες προπαγανδιστικής δαιμονοποίησης των συναθροίσεων και καλλιέργειας κλίματος κοινωνικού αυτοματισμού από την εξουσία.
Σε αυτή τη συνθήκη λοιπόν δεν υπάρχει χώρος για πιο “χύμα” καταστάσεις , μιας και τόσο η προστασία του δικαιώματος και η ανάγκη διεκδίκησης και διατήρησης των κεκτημένων, όσο και η βαθειά κοινωνική και λαϊκή αλληλεγγύη και η προστασία του μέγιστου αγαθού της ζωής, επιτάσσουν τη μέγιστη δυνατή τήρηση των μέτρων προστασίας. Καθώς σχεδόν κάθε κοινωνική δραστηριότητα ενέχει ένα βαθμό ρίσκου στην εποχή της πανδημίας, και γνωρίζοντας ότι η συνέχιση της λειτουργίας πολλών όψεων της καθημερινής ζωής , από την οικονομία μέχρι την παιδεία και πάει λέγοντας , βασίζεται σε πολιτικές επιλογές και όχι σε καθαρά υγειονομικές , είναι θέμα των ίδιων των κινημάτων και των πολιτών που συμμετέχουν σε αυτά να αποδείξουν ότι και αυτό το θεμελιώδες δικαίωμα μπορεί να συνεχιστεί με τον πιο ασφαλή τρόπο.
Άλλωστε το δικαίωμα στο συνέρχεσθαι μπορεί να πάρει πολλές μορφές και να γίνει ακόμα και με συμβολικό τρόπο, να λάβει τη μορφή παραστάσεων διαμαρτυρίας, δράσεων ή αποκεντρωμένων διαδηλώσεων εκτός του κέντρου των πόλεων αλλά και να συνδυαστεί με το έτερο σημαντικό δικαίωμα διεκδίκησης, αυτό της απεργίας, και να προσαρμοστεί στις περιπτώσεις αυξημένου υγειονομικού φορτίου. Και ενώ είναι σημαντικές και οι διαδικτυακές καμπάνιες και δράσεις, στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν και άτομα που ανήκουν ή ακόμα και συμβιώνουν με ευπαθείς ομάδες και για αυτό αδυνατούν ή διστάζουν δικαιολογημένα προς το παρόν να λάβουν μέρος σε δια ζώσης συγκεντρώσεις, και ενώ έχει αποδειχτεί η επιρροή των κοινωνικών δικτύων στην ανάδειξη θεμάτων και σκανδάλων που δεν αγγίζουν τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, σίγουρα η διαδικτυακή δραστηριότητα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την κινητοποίηση στους δρόμους, την “αμεσότητα και την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα” [1] της δημόσιας συνάθροισης.
Σε αυτές τις δύσκολες εποχές , είναι υποχρέωση όλων μας να μην επιτρέψουμε την υπονόμευση ενός δικαιώματος κρίσιμου για την ίδια δημοκρατία, που δεν αποτελεί πολυτέλεια των ήσυχων καιρών. Όσο δεν αναστέλλονται οι αντιδραστικές πολιτικές και η καταπίεση, όσο οι ανισότητες αυξάνονται και όσο υπάρχουν αυταρχικές εξουσίες, τόσο το δικαίωμα στη διαδήλωση και την ενεργητική διεκδίκηση δεν μπορεί επίσης να ανασταλεί.
[1] Π. Δ. Δαγτόγλου «Ατομικά Δικαιώματα», Τέταρτη Ενημερωμένη Εκδοση (2012), Εκδόσεις Σάκκουλα.
[2] Κώστας Χ. Χρυσόγονος – Σπύρος Β. Βλαχόπουλος «Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα», 4η Αναθεωρημένη Έκδοση (2017), Νομική Βιβλιοθήκη.
[3] ΣτΕ 4635/1977, Δ’ Τμήμα, «Απαγόρευση υπαίθριας θρησκευτικής συνάθροισης «Μαρτύρων του Ιεχωβά» επ’ αόριστον από αστυνομικό Διοικητή», www.greeklaws.com/pubs/uploads/1373.pdf&ved=2ahUKEwjJ3_bF-NLtAhWMA2MBHbhMD2EQFjAAegQIAxAC&usg=AOvVaw3FkrLrtUjpHEQ4jMLYIGCp
[4] Reuters.com, «Germans have right to protest during coronavirus pandemic : court»
https://br.reuters.com/article/us-health-coronavirus-germany-protests-idUSKCN21Y220
[5] Naftemporiki.gr, «Μπαράζ προσφυγών για τη διαδήλωση κατά των μέτρων του κορωνοϊού» https://www.naftemporiki.gr/story/1631936/berolino-mparaz-prosfugon-gia-ti-diadilosi-kata-ton-metron-tou-koronoiou
[6] Deutsche Welle, «German Constitutional Court upholds ban on anti-lockdown protest»
https://www.dw.com/en/german-constitutional-court-upholds-ban-on-anti-lockdown-protest/a-55831516
[7] Medrxiv.com, «closed environments facilitate secondary transmission of coronavirus disease 2019 (covid-19)», www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.28.20029272v2&ved=2ahUKEwiFtpXl_NLtAhWjxoUKHdUTAM0QFjABegQIBRAC&usg=AOvVaw2Mik2cDAaRmbkrE_WPHJ8r
[8] Northeastern.edu, «Racial Justice protests were not a major cause of covid-19 infection surges, new national study suggests»
https://news.northeastern.edu/2020/08/11/racial-justice-protests-were-not-a-major-cause-of-covid-19-infection-surges-new-national-study-finds/
[9] Healthline.com, «Black Lives Matter protests didn’t contribute to covid-19 surge»
https://www.healthline.com/health-news/black-lives-matter-protests-didnt-contribute-to-covid19-surge
[10] World Heath Organization, «WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19 – 8 June 2020», www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19—8-june-2020
[11] The Conversation, «Why protesting racism during a pandemic is important – an epidemiologist explains», https://theconversation.com/why-protesting-racism-during-a-pandemic-is-important-an-epidemiologist-explains-140824
[12] Time.com, «’Protest Is a Profound Public Health Intervention.’ Why So Many Doctors Are Supporting Protests in the Middle of the COVID-19 Pandemic»
https://time.com/5848212/doctors-supporting-protests/
[13] Infowar, «Τα χημικά της αστυνομίας μπορούν να επιδεινώσουν τις επιπτώσεις του κορωνοϊού», https://info-war.gr/ta-chimika-tis-astynomias-mporoyn-na-ep/
[14] Κοσμοδρόμιο, «Διαδηλώνοντας στην εποχή της πανδημίας», https://kosmodromio.gr/2020/11/18/%CE%94%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CE%B7%CE%BB%CF%8E%CE%BD%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%80%CE%BF%CF%87%CE%AE-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%AF/
Πηγή: circogreco.gr
