Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου, Αν. Καθηγητή της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδηµίας Αθήνας, Διευθυντή του περιοδικού «Σύναξη»
«Εγώ είμαι ο Κύριος ο Θεός σου, που σε έβγαλα από την Αίγυπτο, τον τόπο της δουλείας. Δεν θα υπάρχουν για σένα άλλοι θεοί εκτός από μένα».
Έτσι αυτοπροσδιορίζεται ο Θεός της βιβλικής πίστης: Ως αυτός που αναγνωρίζεται όχι μέσω μιας «χημικής» ανάλυσής του, αλλά από την απελευθερωτική δράση του. Δράση όμως η οποία δεν καθιστά τον άνθρωπο αδρανή ευεργετούμενο, αλλά αντιθέτως του ζητά να γίνει συμπρωταγωνιστής σε απελευθερωτική πράξη. Καθόσον, το να είσαι πιστός σε αυτόν τον θεό, σημαίνει να αρνείσαι έμπρακτα να καταστήσεις κέντρο της ζωής σου (θεό σου) οποιοδήποτε είδωλο (οτιδήποτε υποδουλώνει). Έτσι, το παραπάνω βιβλικό χωρίο ουσιαστικά απολήγει στην ευθύνη του πιστού για την πηδαλιούχηση του κοινού βίου. Και γι’ αυτό στη συνέχεια το κείμενο εξηγεί σε τι συνίσταται το απελευθερωτικό χρέος το οποίο ανέλαβε εκούσια ο πιστός αποδεχόμενος ως Θεό του τον ελευθερωτή Θεό. Ενδεικτικά:
«Ξένον δεν πρέπει να τον καταπιέζετε ούτε να τον εκμεταλλεύεστε, γιατί κι εσείς ήσασταν κάποτε ξένοι στην Αίγυπτο. Χήρα και ορφανό δεν θα τους καταπιέζετε. Αν τους καταπιέσετε και προσφύγουν σ’ εμένα φωνάζοντας για βοήθεια, εγώ [ο Θεός] θα ανταποκριθώ στο αίτημά τους. […] Όταν δανείζεις χρήματα σ’ έναν φτωχό συμπολίτη σου, μην του φέρεσαι όπως οι άλλοι δανειστές – μην του ζητάς τόκο. Αν πάρεις το πανωφόρι κάποιου για ενέχυρο, φρόντισε να του τον επιστρέψεις πριν από τη δύση του ήλιου, γιατί είναι το μοναδικό του σκέπασμα, με το οποίο προστατεύεται από το κρύο. Με τι θα κοιμηθεί; Αν μου φωνάξει για βοήθεια, εγώ θα τον ακούσω…».
Δείτε το νεύρο αυτού του κειμένου: Η απελευθερωτική ρήξη δεν στρέφεται κατά του αλλόδοξου, αλλά κατά του άδικου, είτε είναι ξένος αυτός, είτε ντόπιος. Έτσι, και η ξένη υπερδύναμη (ο Φαραώ) και οι εγχώριοι δυνάστες (πολιτειακοί και θρησκευτικοί) υφίστανται την ανελέητη κριτική του προφήτη που συντάσσεται με τον ελευθερωτή Θεό:
«Ακούστε αρχηγοί και άρχοντες του Ισραήλ [λέει ο Θεός]. Φέρεστε στο λαό μου σαν να ήταν ζώα που τα πάνε για σφαγή. Τους γδέρνετε και παίρνετε το δέρμα τους και ξεκολλάτε τις σάρκες από τα κόκαλά τους. Τρέφεστε με τις σάρκες του λαού μου, τους κάνετε κομμάτια σαν να ‘ταν κρέας για τη χύτρα. […] Οι άρχοντες δωροδοκούνται όταν δικάζουν, οι ιερείς διδάσκουν με πληρωμή και οι ψευδοπροφήτες προφητεύουν με αμοιβή. Κι ύστερα απ’ όλα αυτά τολμούν και λένε: “Ο Κύριος είναι μαζί μας. Δε θα μας βρει κακό!”».
Ετούτη η οπτική (η οποία δεν αντιπαραθέτει το δίκιο του αδύναμου ντόπιου στο δίκιο του αδύναμου ξένου) είναι καίριο σημείο, που διαφοροποιεί την αληθινά απελευθερωτική στάση από τον νατιβιστικό λαϊκισμό, ο οποίος καμώνεται πως υψώνει σημαίες ελευθερίας, μα καρφιτσωμένες πάνω σε δοκάρια μισαλλοδοξίας – όπως αυτός που φουσκώνει στην Ευρώπη σήμερα.
Κι όλα αυτά σφιχτοδένουν με ακόμη ένα πολύτιμο στοιχείο της βιβλικής έμπνευσης: Η ευθύνη του ανθρώπου να παραμείνει πιστός στον Θεό της Εξόδου, σημαίνει επαγρύπνηση όχι μόνο κατά της έξωθεν τυραννίας, αλλά και κατά της εθελοδουλίας. Κατά της συναίνεσής σου δηλαδή στην ίδια σου την υποδούλωση, συναίνεσης που δεν γίνεται καν συμβιβαστικά και για λόγους επιβίωσης. Ένας τέτοιος συμβιβασμός είναι θλιβερός, μα η ανάγκη μπορεί να τον κάνει συγγνωστό. Το απείρως βαρύτερο είναι όταν πρόκειται για ολόψυχη αυτο-υποδούλωση, για ηδονικά ηθελημένη υποτέλεια χάριν της ατομικής ανέλιξης και χάριν του οράματος το οποίοι οι κυβερνώσες ελίτ εκθειάζουν ως κοινωνική επιτυχία. «Η επίκληση κινήτρων, πρωτοβουλιών και σχεδίων», μας έχει πει ο Νοτιοκορεάτης φιλόσοφος στην Γερμανία Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν, «είναι πιο αποτελεσματική για την εκμετάλλευση του άλλου από το μαστίγιο και τις διαταγές […], επειδή συνοδεύεται από μια αίσθηση ελευθερίας».
Το βιβλικό κείμενο λοιπόν της Εξόδου από την δουλεία της Αιγύπτου σηματοδοτεί το χρέος ρήξης με κάθε τυραννία, συμπεριλαμβανόμενης της γοητείας την οποία ασκεί το απαστράπτον είδωλο. Μετά την έξοδό τους από την Αίγυπτο, οι Ισραηλίτες ένιωσαν βαριά την ασκητική της αληθινής απελευθέρωσης (ένιωσαν ασήκωτη την ελευθερία του να διασχίζουν με δική τους ευθύνη την έρημο) και ύψωσαν μοναχοί του τον φαραωνικό Χρυσό Μόσχο, για να προσκυνούν όσα αυτός υπόσχεται: την εξασφάλιση μιας επιβίωσης μίζερης μεν, αλλά δίχως το βάρος της ευθύνης. «Το μέγα παράδοξο της Εξόδου και όλων των μεταγενέστερων απελευθερωτικών αγώνων», γράφει ο Μάικλ Γουώλτσερ στο μνημειώδες έργο του για την Έξοδο ως πηγή πολιτικής έμπνευσης, «είναι η ταυτόχρονη προθυμία και απροθυμία του λαού να αφήσει πίσω του την Αίγυπτο. Οι άνθρωποι λαχταρούν να είναι ελεύθεροι και την ίδια στιγμή λαχταρούν να ξεφύγουν από τη νέα ελευθερία τους». Μπρούτζινος ο μόσχος μπροστά στη Wall Street σήμερα, παραπέμπει ακέραια στο διπλό όραμα: της προσωπικής ανόδου αφενός, και της καταδυνάστευσης των άλλων αφετέρου, αμφότερα με χρυσά δεσμά.
Ο Μαμωνάς και η τυραννική εξουσία ονοματίστηκαν ρητά από τον Χριστό ως οι κατεξοχήν εκπρόσωποι του ειδωλολατρικού γαλαξία ο οποίος υποδουλώνει τον άνθρωπο και στον οποίο ενδίδει η ανθρώπινη εγωπάθεια, το στέγνωμα της αγάπης. Στα σχετικά σημεία του ευαγγελίου ο Χριστός αντιδιαστέλλει με εντυπωσιακή οξύτητα τον εαυτό του από αυτά τα δύο – τον Μαμωνά και την εξουσία. Βάζει ένα αδυσώπητο διαζευκτικό «ή» ανάμεσα σ’ αυτά και στον Θεό. Και απαιτεί από τους μαθητές του να επιλέξουν ξεκάθαρα πλευρά. Το να επιλέξουν οι μαθητές του τον απελευθερωτή Θεό, σημαίνει ότι δεσμεύονται σε διαρκή Έξοδο. Εδώ δεν προβλέπεται κάποια καθεστωτική αγκυροβόληση, παρά μόνο αδιάκοπη οδοιπορία. Η ακροτελεύτια εντολή του Χριστού «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη» σημαίνει, προσκαλέστε όλη τη γη στο ευαγγέλιο της απελευθέρωσης από κάθε χαλκά˙ παλιάς και νέας κοπής.
__________________________________________________________________
Προέλευση φωτογραφιών:
1 : https://www.bl.uk/sacred-texts/activities/passover-and-the-golden-haggadah
2 : https://yalebiblestudy.org/resource_type/artwork/page/2/
